BÖLÜM 4

YENİLME KRİTERİ 

Yenilmenin olabilmesi için kayanın etkisinde kaldığı gerilmenin kayanın dayanımını aşması gerekir. Yenilmede en önemli iki parametre gerilme ve deformasyondur. Tasarım aşamasında bunlarda en az biri girdi olarak kullanılır. Kaya malzemesi ve /veya kaya kütleri için aynı anda geçerli olabilecek bir kriter henüz yoktur. Ayrıca, kayalar oldukça heterojen, gevrekten sünümlüye kadar değişen özellikler göstermektedirler. Bu nedenle pek çok araştırmacı tarafından çok sayıda yenilme kriterleri geliştirilmiştir. Bunlar iki grup altında toplanırlar:

•TEORİK 

•GÖRGÜL (AMPİRİK) 

BÖLÜM 5

YÖNELİM 

SÜREKSİZLİK ARALIĞI VE SIKLIĞI 

Komşu süreksizliklerin aralığı:

Görünür aralık ===> Ölçüm hattı boyunca süreksizlikler arasındaki uzaklıklar 
Gerçek aralık ===> İki komşu süreksizlik arasındaki dik mesafe

SAHA JEOLOJİSİ

HARİTA VE ÇEŞİTLERİ

Yer yüzeyinin tamamını veya bir kısmını birtakım çizgi, işaret, renk, desen ve simgelerle kuşbakışı ve belli bir ölçeğe göre küçültülmüş olarak, kağıt üzerinde gösteren iki boyutlu  şekillere harita denir.

Harita çeşitleri

Yukarıdaki tanımlamalar genel olarak “topografya” ve “fiziksel coğrafya” haritalarını ihtiva eder.

Fiziksel coğrafya haritaları yeryüzü şekillerini, topografya haritaları gibi yeterli düzeyde göstermeyip, yalnızca ana hatlarıyla yansıtır.

Topografya ve fiziksel coğrafya haritaları üzerine belli konulara ait verilerin belli çizgi, işaret, renk, desen ve simgelerle işlenmesi sonucu konulu haritalar elde edilir. Örneğin, belli bir bölgenin yağış haritası, nüfus yoğunluğu haritası, toprak haritası, bitki örtüsü haritası vs. gibi. Jeolojik haritalar da konulu haritalardandır.

TOPOĞRAFİK HARİTALARDA YÖN VE KOORDİNATLARI

1. Harita üzerinde, uygun bir yerde yön işareti ve yön belirten harf bulunur.
2. Yön belirtmek için çoğunlukla kuzey sözcüğünün yalnızca baş harfi olan “K” (uluslararası kullanımlar için “N”) kullanılır.
3. Yön harfinin bulunmaması durumunda, basılı haritalarda, büyük yazılar doğru okunacak şekilde ön tarafa doğru tutulduğunda, ön taraf genel olarak kuzeyi gösterir

TOPOĞRAFİK HARİTALARDAN TOPOĞRAFİK KESİT ÇIKARILMASI

Yer yüzeyinin, yani topoğrafik yüzeyin belli bir yerde düşey bir düzlemle olan arakesitine topoğrafik kesit (kesit çizgisi); buradaki düşey düzleme de kesit düzlemi adı verilir.

                Topoğrafik haritalardan istenilen doğrultuda topoğrafik kesit çıkarmak için şu işlemler sırasıyla yapılır:

• Haritada kesit izi ve kesit noktaları işaretlenir,
• Bu kesit izi, üzerindeki kesit noktalarıyla birlikte bir kağıt üzerine taşınır ve kesit noktalarının rakamları yanlarına yazılır,
• Kağıt üzerinde kesit kenar çizgileri de çizilerek, bunlardan birinin üzerinde düşey ölçeğe uygun yükseklik noktaları işaretlenir,
• Her bir kesit noktasının kesit çizgisindeki yerini bulmak için, kenar çizgisinden bu noktanın yüksekliğini gösteren işaretten yatay, temel çizgideki aynı noktadan düşey çizgi çizilir. Bu çizgilerin kesiştiği nokta, kesit noktasının kesit çizgisi üzerindeki yeridir.

DÜZLEMSEL VE ÇİZGİSEL YAPI UNSURLARI

Tabaka, klivaj, fay, damar ve çatlak gibi düzlemsel yapı unsurları ile kıvrım eksenleri, fay ve çatlak izleri, lineasyon gibi çizgisel yapı unsurlarının doğadaki duruşları onların doğrultu, eğim yönü ve eğim açıları ile veya sadece eğim yönü ve eğim açıları ile gösterilir.

Doğrultu ve doğrultu yönleri

Düzlemsel bir yapı unsurunun doğrultusu, o unsurun kendisi ile yatay düzlemle yapmış olduğu arakesittir.

Doğrultunun değeri, arakesitin o noktadaki kuzey-güney coğrafik doğrultuyla yapmış olduğu açının derecesidir.

Genellikle kuzeyden itibaren doğuya veya batıya doğru olan dar açı K30D (N30E) veya K30B (N30W)  şeklinde söylenir ve yazılır.

Doğrultu iki yönlüdür, aralarında 180° lik bir açı vardır (K30B = G30D). Bu nedenle yönlerden birinin Seçilmesiyle doğrultunun duruşu saptanmış olur.

Çizgisel bir yapı unsurunun doğrultusu bu unsurdan geçen düşey düzlem ile yatay düzlemin arakesitidir.

JEOLOJİK HARİTA ve KESİTLER

 Yerbilimleri ile ilgili tüm çalışmalarda, jeolojik harita ve kesitlerin önemleri çok büyüktür.

Jeolojik haritalar;  Çalışma alanındaki önemli jeolojik yapıları, yatay düzlem üzerinde (harita planında); 

Jeolojik kesitler ise;  Düşey düzlem üzerinde (enine kesit planında) göstererek, bölge yapısını tanımamıza yardımcı olurlar. 

Jeolojik haritalar:

Yeryüzünün belli bir kesimindeki veya tümündeki jeolojik verileri; yani genel olarak kayaç türlerini, kayaçların yaşlarını ve yapılarını, heyelan, kumul, alüvyon, moren, krater gibi jeolojik olaylara bağlı olarak meydana gelmiş yüzey oluşuklarını; çeşitli çizgi, desen, renk ve simgelerle gösteren haritalara jeolojik haritalar denir.

Jeolojik haritalar belli bir derinliğe kadar yer kabuğunun bileşimini ve yapısını da yansıtırlar.

Bu derinlik genel olarak haritalardan jeolojik kesitler çıkarmak ve kısmen de sondajlardan ve haritalardaki verilerden yararlanılarak, yorum yapmak yoluyla belirlenebilir.

Jeolojik haritalar doğrudan açık arazi görünümünü yansıttıklarından dolayı jeoloji çalışmalarının da özüdür.

Jeolojik haritalarda mostra kavramı önemlidir.

Bilindiği üzere formasyon, tabaka vb. gibi çeşitli litoloji topluluklarını ifade eden kavramlara kaya birimleri adı, kaya birimlerinin arazi yüzeyinde görüldüğü alanlara da mostra (kayabirimlerinin yüzeylenmesi) adı verilmektedir.

Bir mostranın genişliği, ilgili birim tabakalarının yeryüzüne ulaştığı yerdeki genişliğidir.

Mostra kalınlığı ise ilgili birimlerin en alt ve en üst sınırı arasındaki dikey mesafedir.

JEOLOJİK KESİTLER

Bir bölgenin jeolojik durumu tam olarak yalnızca jeolojik haritalar ile açıklanamaz. Jeolojik unsurlar haritalarda ancak iki boyutlu olarak gösterilebilir.

Litolojik ve yapısal unsurların derine doğru değişimleri ancak jeolojik kesitler ve blok diyagramlar ile mümkün olmaktadır.

Kesit düzleminin duruşuna göre jeolojik kesitler

                  a- Düşey jeolojik kesitler

                b- Eğik jeolojik kesitler

                c- Yatay jeolojik kesitler olarak sınıflandırılabilir.

Jeolojik çalışmalarda yaygın olarak düşey jeolojik kesitler kullanılmaktadır. Diğer ikisi ise ancak özel durumlarda kullanılır.

Jeolojik kesit çıkartılırken bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Şöyle ki:

Jeolojik kesitlerin doğrultusu ve sayısı jeolojik yapıyı en iyi ve tam yansıtacak şekilde seçilmelidir.

Bir jeolojik kesitte kesit doğrultusu, kesitin geçtiği yerdeki dağ, dere tepe, yerleşim merkezlerinin isimleri, yatay ve düşey ölçek belirtilmelidir.

Kesitteki litolojik birimler boyama, desenleme veya numara ve simgelerle gösterilebilir.