1) Masif yapı
Cevherin bir veya daha fazla mineralden oluştuğu, fakat tüm kütlenin aynı (masif) görünümlü olduğu yapılardır. Genellikle yüksek sıcaklıklarda gelişmiş yataklara özgü bir yapı çeşitidir.
Örnek:
a) Cr, Fe, Ni-Cu yatakları
b) prometazomatik yataklar
c) volkanojenik yataklar
2) Benekli yapı
Saçınımların bir araya toplanması sonucunda, cevher minerallerinin topaklar halinde
bulunduğu yapılardır. Daha çok podiform kromit yataklarına özgüdür.
3) Halkalı yapı
Cevher minerallerinin bilezik veya halkalar halinde bulunduğu yapılardır. Özellikle podiform krom yataklarına özgüdürler. Ayrıca yüzeysel şartlarda oluşan boksit yataklarında da görülürler.
4) Bantlı / laminalı yapı
Cevher minerallerinin yan kayaç içerisinde belli bantlar veya düzenli laminalar halinde geliştiği yapılardır. Stratiform ve bazı podiform kromit yataklarında görülür.
5) Yumrulu yapı
Cevher minerallerinin yüzeysel şartlarda oluşmaları sonucu oolitlere benzer bir görünüm kazanmalarıyla oluşan yapıdır. Yumrular cm ölçeğinde olursa oolitik yapı, mm ölçeğinde olursa pizolitik yapı olarak adlandırılırlar. Sedimanter Fe ve Mn yataklarında ve boksit (Al) yataklarında oluşurlar.
6) Ağsal yapı
Cevher minerallerinin birbirini kesen ince damarcıklar boyunca geliştiği yapılardır. Özellikle sülfürlü (damar tip) yataklarda görülürler.
7) Breşik yapı
Cevher minerallerinin çökelmesinden sonra cevher kütlesinin breşleşmesi ile oluşan
yapılardır. Breşleşme cevherleşmeden sonra gelişmiştir . Özellikle masif sülfit yataklarında ve bazı hidrotermal yataklarda görülür.
Çayeli (Rize) bakır madeninde breşleşmiş cevher kütlesi
(pirit, kalkopirit, sfalerit ve gang mineralleri)
8) Breş dolgusu yapısı
Yan kayaçtaki breş parçacıkları arasındaki boşlukların cevher mineralleri ile doldurulması sonucunda oluşan yapılardır. Cevherleşme breşleşmeden daha sonra gelişmiştir. Hidrotermal yataklarda, özelikle epitermal yataklarda görülür.
9) Boşluklu yapı
Cevher minerallerinin aralarında boşluklar oluşturarak yerleştikleri bir yapı çeşitidir. Daha çok ornatımla gelişen yataklarda ve oksidasyon kuşağı yataklarında oluşur. Epitermal yataklarda, özellikle gaz çıkışları.
Boşluklar, özellikle damar tip yataklarda sıcak çözeltilerden bazı gazların kaçması sonucu oluşmuş olabilirler. Örneğin epitermal
yataklar.
Cerattepe (Kafkasör, Artvin) altın yatağında aşırı
silisleşmiş ve boşluklu yapı kazanmış cevher damarı.
10) Dendiritik yapı
Özellikle yüzeysel veya yüzeye yakın şartlarda hareketliliği yüksek olan elementlerin bir ağacın dallarını andıracak şekilde çökelmesiyle ortaya çıkan yapılardır. Mn dendiritleri
Mangan dendiritleri (Abdulaliler Mn zuhuru,
Maçka, Trabzon
11) Sferülitik yapı
Mineral büyümesinin bir boşluk içerisinde gerçekleşmesi sonucu, bir merkezden dışarı doğru ışınsal veya radyal görünümlü minerallerin gelişmesiyle oluşan yapılardır. Zeolitleşme veya kloritleşme gibi hidrotermal alterasyon sonucu oluşurlar.
Antimonit sferülitleri (Emirli Sb yatağı, Ödemiş)
12) Kolloidal yapı
Kolloid (jel) halde taşınmaya bağlı olarak sedimanter oluşuklarda gelişen bir yapı çeşitidir. Bir çekirdek etrafında büyüme şeklinde oluşur. Büyüme zonları sarılımlar şeklindedir. Bu sarılımlar eliptik veya dairesel olabilir.
13) Boşluk dolgusu yapıları
Cevher oluşturucu ergiyiklerin kırık, çatlak veya fay zonlarında değişen sıcaklık, basınç ve Eh-pH nedeniyle, taşıdıkları malzemeyi çökeltmeye başlamasıyla gerçekleşir.
a) Yollu yapı
Damar tipi yatakların oluşumunda kırık zonu içerisinde ilerlemekte olan cevher oluşturucu ergiyik yan kayaçla temas sonucu kimyasal ve fiziksel özeliklerini değiştirmeye ve soğumaya başlayacaktır. Bu değişim çeperlerden damarın merkezine doğru gerçekleşir.
1)Simetrik yollu yapı
Cevher damarının merkezinden her iki çepere doğru gidildikçe aynı tür mineral veya minerallerin oluştuğu yollu yapı çeşitidir.
Gümüşköy Ag yatağı (Kütahya).
2) Asimetrik yollu yapı
Cevher damarının bir çeperinden diğerine doğru gidildikçe, oluşmuş minerallerin
simetrik olarak tekrarlanmayıp, normal bir dizilim gösterdiği yollu yapı çeşitidir.
Murgul (Artvin) bakır madeninde yan kayaç-kuvarsametist-
kuvars-kalkopirit şeklinde dizilmiş olan bantlar.
b) Taraklı yapı,
Kırık zonu içerisinde ilerleyen ergiyiğin, çeperlerden merkeze doğru kristallenmesi ve geriye
kalan boşlukta, çökelmiş olan mineraller ile çözelti arasında sıcaklık farkının azalması
nedeniyle, birbirine göre bakışan iri kristalli (bir tarağın dişlerini andıran tarzda) kuvarsın kristallenmesi ile oluşan bir boşluklu yapı türüdür.
Olucak (Gümüşhane) altın zuhurunda bir kuvars
damarı içindeki boşluk ve boşluğun merkezine
doğru büyüyen kuvars kristalleri
c) Kokard yapı
Değişik bileşimdeki mineraller veya aynı cins mineralin çeşitlerinin bir çekirdek etrafında halkalar halinde toplanmasıyla gelişirler. Genelde merkezde bulunan bu odaklar çevre kayaçtan kopmuş parçalardan oluşurlar ve breşik bir durum arzederler.
d) Kolloform yapı
Çok küçük bir çekirdek etrafında dairesel veya eliptik şekilde minerallerin büyümesi ile oluşmuş olan bir boşluk dolgusu yapısıdır. Kolloform yapının merkezinde bulunan
çekirdek genelde makro olarak görülemez. Bunlar daha çok oolitik Fe yataklarında ve yüzeysel şartlarda oluşan yataklarda gelişirler. Bazı damar tip yataklarda da oluşur.
Çataltepe (Tonya) damar tip Pb-Zn yatağında kolloform
bantlaşma ve ona eşlik eden yollu yapı.
Cevher Dokusu (mikroskobik)
Cevher kütlesini oluşturan cevher ve gang minerallerinin makroskobik ?-mikroskobik özelliklerinde ve birbirleriyle olan ilişkilerinde gözlenen değişimlerdir.
Cevher Dokularının Oluşumu:
1) Cevherleşmeye neden olan çözeltinin özelliklerine
2) Cevherleşmeyi içeren yan kayacın fiziksel özelliklerine
3) Cevherleşmeyi içeren yan kayacın kimyasal özelliklerine
4) Cevher minerallerinin kristallenmesi anında çözeltinin sıcaklığında meydana gelen değişimlere bağlı olarak gelişir.
Cevher Dokularının Belirlenmesi Sonucunda:
1) Cevher ve gang mineralleri arasındaki zamansal ilişkiler
2) Cevherli kütlenin mineral parajenez ve süksesyonu
3) Cevher ve gang minerallerinin kabaca oluşum sıcaklığı
4) Kısaca, cevherli kütlenin oluşum şartları belirlenebilir.
Cevher Dokularının Çeşitleri:
1) Ornatım dokuları,
2) Eksolüsyon dokuları
3) Boşluk dolgusu dokuları
1) Ornatım Dokuları:
Cevher oluşturucu çözeltiden yeni cevher veya gang minerallerinin oluşması esnasında, çözelti ile daha önce oluşmuş mineraller arasında meydana gelen kimyasal reaksiyonlar sonucunda ortaya çıkan doku türüdür. Bu doku türü mineraller arasındaki oluşum sırasını gösterir.
a) Bir kırığın düzensiz olarak genişletilmesi ve başka bir mineral tarafından doldurulması
Sfaleritin bir kırık boyunca galen tarafından ornatılması.
Zerbanos Yayla Cu-Pb-Zn damarı, Maçka, Trabzon)
b) Bir mineralin adacıklar halinde başka bir mineral içerisinde düzensiz olarak bulunması.
Galen içerisinde ornatım artığı olarak bulunan pirit adacıkları.
Zerbanos Yayla Cu-Pb-Zn damarı, Maçka, Trabzon)
Bornitin pirit içerisine doğru sokularak onu ornatması
d) Bir mineralin başka minerali çevrelemesi ve onun içine doğru düzenli veya düzensiz olarak ilerlemesi
Galenin ve tetraedritin kalkopiriti çevrelemesi ve onun içine doğru
nüfuz edişi. Zerbanos Yayla Cu-Pb-Zn damarı, Maçka, Trabzon)
e) Bir mineralin diğer bir minerali tamamen sararak onu kemirmesi.
Bir gümüş mineralinin diğer bir gümüş mineralini
ornatması. Aktepe, Gümüşköy, Kütahya
f) Bir mineralin düzensiz kurtçuklar halinde başka mineral içerisinde bulunması.
Tetraedritin sfaleriti ornatması. Bakacak, Ordu
Katı ergiyik içerisinde bulunan bileşenlerin özellikle sıcaklığın düşmesine bağlı olarak birbirinden ayrlması ve ergiyik içerisinde az olarak bulunan fazın ana faz içerisinde ayrı olarak kristalleşmesiyle oluşan doku türüdür. Bu doku türü oluşum sıcaklığının belirlenmesinde son derece faydalıdır.
Bazı Eksolüsyon (Kusma) Dokuları:
Pirotin içinde pendlantit
Kalkopirit içinde kübanit
Sfalerit içinde kalkopirit: 400°C
Stannit içinde sfalerit: 325 °C
Manyetit içinde ilmenit
İlmenit içinde hematit
Hematit içinde ilmenit
Sfalerit içinde kalkopirit:
a) Kapanımlı doku: Bir mineralin saçınımlar halinde başka bir mineral içinde bulunması. Eksolüsyonun ilk aşamasıdır.
Sfalerit içinde kalkopirit kapanımları. Zerbanos
Yayla Cu-Pb-Zn damarı,
Maçka, Trabzon)
b) Kafes doku: Bir mineralin diğer bir mineralin kristallografik eksenleri boyunca dizilmesi. Eksolüsyonun son aşamasıdır.
Bornit içinde kalkopirit kafesleri.
Cevher oluşturucu çözeltinin gerek yan kayaç, gerekse daha önce oluşmuş cevher mineralleri içerisinde hareketi esnasında, çözeltinin kimyasında gelişen değişiklikler nedeniyle mineral çökeliminin gerçekleşmesiyle oluşan doku türüdür.
Bu doku türü mineraller arasındaki oluşum sırasını gösterir.
Bu doku türü, tamamen boşluk dolgusu yapıları ile eş anlamlıdır ve onların mikroskobik olarak gelişenleridir.
1) Bir mineralin bir kırık hattı boyunca yerleşmesi.
Tetraedritin bir kırık boyunca galen kalkopirit içerisine
yerleşmesi ve ayrıca onu ornatması. Zerbanos Yayla Cu-Pb-
Zn damarı, Maçka,
Trabzon)
2) Ağsal doku
Resim: Tetraedritin kırıksistemi boyunca kalkopirit
içerisine yerleşmesi.Zerbanos Yayla Cu-Pb-Zn
damarı, Maçka, Trabzon)
3) Breş dolgusu doku
Resim: Kalkopiritin piritler arasında kalmış boşluklarda
kristallenmesi. Akgüney, Ordu. M. Vıcıl’dan.
4) Kolloform doku
Mineral çökeliminin bir çekirdek etrafında
sarılımla gelişmesi sonucu oluşan doku türüdür.
4) Diğer Dokular:
a) İğnemsi doku (çubuksal)
Mineraller iğne veya ince çubuklar (latalar)
halindedir.
Pirit çevresinde hematit iğne veya
çubukları. M. Vıcıl’dan.
b) Kink bantlı doku
Antimonitin stres nedeniyle bantlı
görünüm kazanımı (Gümüşler, Niğde).
c) Çözünme dokusu
Kuvarslar arasında piritin çözünmesi ile
oluşan boşluğa yerleşen bir altın kristali
(Gümüşler, Niğde).