JEOLOJİK KESİTLER




Bir bölgenin jeolojik durumu tam olarak yalnızca jeolojik haritalar ile açıklanamaz. Jeolojik unsurlar haritalarda ancak iki boyutlu olarak gösterilebilir.

Litolojik ve yapısal unsurların derine doğru değişimleri ancak jeolojik kesitler ve blok diyagramlar ile mümkün olmaktadır.

Kesit düzleminin duruşuna göre jeolojik kesitler



                  a- Düşey jeolojik kesitler
                b- Eğik jeolojik kesitler
                c- Yatay jeolojik kesitler olarak sınıflandırılabilir.



Jeolojik çalışmalarda yaygın olarak düşey jeolojik kesitler kullanılmaktadır. Diğer ikisi ise ancak özel durumlarda kullanılır.

Jeolojik kesit çıkartılırken bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Şöyle ki:

Jeolojik kesitlerin doğrultusu ve sayısı jeolojik yapıyı en iyi ve tam yansıtacak şekilde seçilmelidir.

Bir jeolojik kesitte kesit doğrultusu, kesitin geçtiği yerdeki dağ, dere tepe, yerleşim merkezlerinin isimleri, yatay ve düşey ölçek belirtilmelidir.

Kesitteki litolojik birimler boyama, desenleme veya numara ve simgelerle gösterilebilir.




Üstte, yatay tabakalardan oluşan bir araziye ait jeolojik harita ve altta Bu jeolojik haritaya ait AB ve BC Doğrultulu jeolojik kesitleri içeren blok diyagram.Yatay tabakaların formasyon sınırları topografyaya uyumlu olarak eş yükseklik eğrilerine paralel uzanır.


Üstte eğimli ve dik tabakalardan oluşan kıvrımlı bir arazinin jeolojik haritası; altta ise bu haritanın AB ve BC doğrultularındaki jeolojik kesitlerini içeren blok diyagram görülmektedir.

Aynı kalınlıktaki tabakaların mostra genişliklerinin eğim açısı ile ters orantılı olarak nasıl değiştiğine dikkat ediniz.


Üstte, yapısal basenin jeolojik  haritası; altta AB ve BC doğrultularındaki jeolojik 
kesitlerini içeren blok diyagramı



Üstte, dom yapısı sunan bir arazinin jeolojik haritası; altta bu haritanın AB ve BC doğrultularındaki jeolojik kesitlerini de içeren blok diyagram


Üstte kıvrımlı ve faylı bir arazinin jeolojik haritası, Altta bu jeolojik haritanın AB ve BC 
doğrultularındaki jeolojik kesiti.


  Üstte, kıvrımlanmış ve aşınmış bir arazi üzerinde yatay tabakalar bulunduran (açısal 
uyumsuzluk) bir bölgenin jeolojik haritası; altta, Bu jeolojik haritaya ait AB ve BC 
doğrultularındaki jeolojik kesitleri içeren blok diyagram.


 Metamorfik bir araziye intrüzyon yapmış batolit ve daykları bulunduran bir bölgenin 
jeolojik haritası; altta, bu haritanın AB ve BC doğrultularındaki jeolojik kesitlerini de içeren 
blok diyagram.

Kesitteki jeolojik unsurlar jeolojik haritalarda olduğu gibi ya dikine veya enine simgeler halinde verilir. 

  • Dikine belirteçte en yaşlı birim en altta en genç birim ise en üstte yer alır.
  • Yatay olarak sıralanmış belirteçlerde ise en yaşlı birimden en genç birime doğru açıklama yapılır. 

Litolojik birimlerin yanına yaşları biliniyorsa mutlaka yazılmalıdır.
Bazı durumlarda jeolojik yapıyı daha iyi açıklamak için düşey ölçek yatay ölçekten farklı alınabilir.

Jeolojik düşey kesit alımı

Bir jeolojik haritadan istenilen doğrultuda düşey jeolojik kesit almak için şu işlemler sırasıyla uygulanır:

  1. Jeolojik harita üzerine jeolojik kesit doğrultusu çizilir. Kesitin başlangıç ve bitiş noktaları harflendirilerek belirtilir (örneğin: AA' veya AB gibi).
  2. Kesit izi üzerine milimetrik kağıt konarak kesit izi ile eş yükseklik eğrilerinin, formasyon sınırlarının fayların, uyumsuzlukların, kıvrım eksenlerinin kesişme noktaları işaretlenir.
  3. Kesit doğrultusundaki topoğrafik harita çizilerek kesit çizgisi üzerine kesit izindeki formasyon sınırları, faylar, uyumsuzluklar, kıvrım eksenleri vb. aktarılır.
  4. Jeolojik unsurların duruşları kesit doğrultusu dikkate alınarak yerleştirilir.

Kesit düzlemsel yapı unsurlarının eğim yönünde ise:
  • Kesitteki tabaka ve fay düzlemlerinin eğim açıları gerçek eğim açılarıdır.
  • Kesit düzlemsel yapı unsurlarının doğrultusuna dik değilse kesitteki tabaka ve fay düzlemlerinin eğim açıları görünür eğim açılarıdır. Bu açı da bir  nomogramdan kolayca bulunur.

     5. Gerçek ve görünür eğim açıları kesit çizgisi üzerinde yatay referans çizgisine göre alınır.

Gerçek ve görünür eğimler

Doğrultu çizgilerine paralel olarak alınan enine kesitlerde, tabakanın eğim yönü ve miktarı ne olursa olsun tabaka kesitte mutlaka yatay vaziyette görünecektir. Bu yanıltıcı bir durumdur ve çok önemlidir.

Jeolojik enine kesitlerin geçirileceği hatlara kesit çizgisi veya kesit güzergahı, adı verilir.

Harita üzerinde kesit çizgisi seçiminde çok dikkat etmek gereklidir.

Bu kesit çizgisinin mümkün olduğunca sahadaki birimlerin çoğunluğunu kapsamasına çalışılmalıdır.
Diğer önemli bir nokta ise, kesit üzerine tabakaların gerçek eğim miktarları ile yerleştirilmelerini sağlamaktır.

Diğer önemli bir nokta ise, kesit üzerine tabakaların gerçek eğim miktarları ile yerleştirilmelerini sağlamaktır.

Bunun için mümkün olduğunca alınacak kesit çizgisini, tabaka doğrultularına (doğrultu çizgilerine) dik olarak geçirmeye özel önem göstermek gerekmektedir.

Bazı çizim veya arazi şartlarından dolayı, bu durum sağlanamıyorsa, bu takdirde tabakaların görünür eğimleri bulunup, jeolojik enine kesitlerde bu değerin kullanılması zorunludur.


Gerçek ve görünür eğimler

Jeolojik kesitlerde gerçek ve görünür eğim miktarlarının kullanılması

Enine kesit çizimlerinde dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biri, kesit üzerinde tabaka eğim açısını çizerken, gerçek veya görünür eğim açılarından hangisinin kullanılacağını bilmektir.

Çizilecek enine jeolojik kesitlerde şayet kesit güzergahı tabaka doğrultusuna tam dik olarak geçmişse, (sadece bu takdirde) tabaka kesitte gerçek eğim miktarı ile temsil edilir.

Aksi halde tabakalar, kesitlerde gerçek eğim yerine görünür eğim miktarı ile çizilir. 

Jeolojik haritadan yapılacak enine kesitlerde, kesit çizgisiyle kayabirimi arasında gelişen duruma göre, başlıca üç temel ilişki mevcuttur.
  1. Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna dik ise,
  2. Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna paralel ise,
  3. Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna ne tam dik ne de (tam paralel değilse, yani onu 0° - 90° arasındaherhangi bir açı ile kesiyorsa )


Kesit hattı ile gerçek ve görünür eğim ilişkileri


1.Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna tam dik olarak geçiyorsa:
A-B kesit çizgisi tabaka doğrultusuna tam dik geçiyor ise, tabaka eğimi, hiçbir değişikliğe uğramadan, kesit çizgisi üzerindeki x noktasında, doğrudan 35° ile temsil edilir (görünür eğim = gerçek eğim).

2.Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna tam paralel olarak geçiyorsa:
  A-B kesit çizgisi tabaka doğrultusuna tam paralel ise, bu durumda tabaka gerçek eğimi ne olursa olsun, görünür eğim sıfır olacaktır (yani tabakalar yatay görünecektir).

   Çünkü tabaka doğrultusu, tabaka düzlemi ile yatay düzlemin arakesitidir ve bu doğru yatay düzlemdeki bir       yatay çizgiye karşılık gelir. Dolayısıyla bu yatay çizgiden geçen A-B kesit çizgisine tabakanın eğimi yansımaz.

Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna ne tam dik, ne de tam paralel değilse:

Biraz önce anlatılan (1) ve (2) durumlarının dışında, şayet A-B kesit çizgisi ile tabaka doğrultusu
arasında herhangi bir açı varsa, (yani a= 0° ile 90°  arasında ise), bu takdirde çizilecek kesitte A-B kesit çizgisi üzerindeki görünür eğimi bulmak gerekecektir.

Anlaşılır olması bakımından bu durumu şekildeki örneği ile açıklamaya çalışalım;

Şekildeki örnekte tabakanın gerçek eğim miktarı 35° dir. Ancak tabaka doğrultusu ile A-B kesit çizgisi belirli bir açı yapmaktadır ( a=45°).

Bu takdirde bu tabaka ölçümünün, A-B kesit çizgisine en yakın olduğu y noktasında, görünür eğim değerini kullanmak gerekecektir.

Bu gibi durumlarda tabakanın gerçek eğim miktarı (a) ve tabaka doğrultusu ile kesit çizgisi arasındaki açının (q) değerlerine göre, Şekilde görünür eğim miktarının bulunması için bir tablo geliştirilmiştir.

Bu tablolardan yararlanarak ( q ) açısı, tabaka doğrultusu ile kesit çizgisi arasındaki açıdır. (a)
açısı, tabakanın gerçek eğim miktarı değerlerini göstermektedir.

(a') açısı ise aranan görünür eğim değerini yansıtmaktadır.


Görünür eğim hesaplama Tablosu (nomogramı).



Görünür eğim nomogramı