JEOLOJİK HARİTA ve KESİTLER


 Yerbilimleri ile ilgili tüm çalışmalarda, jeolojik harita ve kesitlerin önemleri çok büyüktür.
Jeolojik haritalar;  Çalışma alanındaki önemli jeolojik yapıları, yatay düzlem üzerinde (harita planında); 


Jeolojik kesitler ise;  Düşey düzlem üzerinde (enine kesit planında) göstererek, bölge yapısını tanımamıza yardımcı olurlar. 

Jeolojik haritalar:

Yeryüzünün belli bir kesimindeki veya tümündeki jeolojik verileri; yani genel olarak kayaç türlerini, kayaçların yaşlarını ve yapılarını, heyelan, kumul, alüvyon, moren, krater gibi jeolojik olaylara bağlı olarak meydana gelmiş yüzey oluşuklarını; çeşitli çizgi, desen, renk ve simgelerle gösteren haritalara jeolojik haritalar denir.

Jeolojik haritalar belli bir derinliğe kadar yer kabuğunun bileşimini ve yapısını da yansıtırlar.

Bu derinlik genel olarak haritalardan jeolojik kesitler çıkarmak ve kısmen de sondajlardan ve haritalardaki verilerden yararlanılarak, yorum yapmak yoluyla belirlenebilir.
Jeolojik haritalar doğrudan açık arazi görünümünü yansıttıklarından dolayı jeoloji çalışmalarının da özüdür.

Jeolojik haritalarda mostra kavramı önemlidir.

Bilindiği üzere formasyon, tabaka vb. gibi çeşitli litoloji topluluklarını ifade eden kavramlara kaya birimleri adı, kaya birimlerinin arazi yüzeyinde görüldüğü alanlara da mostra (kayabirimlerinin yüzeylenmesi) adı verilmektedir.

Bir mostranın genişliği, ilgili birim tabakalarının yeryüzüne ulaştığı yerdeki genişliğidir.
Mostra kalınlığı ise ilgili birimlerin en alt ve en üst sınırı arasındaki dikey mesafedir.





Jeolojik harita türleri

Jeolojik haritalar, çok değişik amaçlara göre yapılabilmekte ve jeoloji mühendislerinin                                                                                                                                                               dışında da diğer birçok mühendislik ve meslek dalı tarafından kullanılmaktadır.

  • Örneğin Jeofizik, maden, petrol, çevre, İnşaat, ziraat, orman, jeodezi mühendisleri veya jeomorfoloji, vs.

Jeolojik haritaların çok çeşitleri vardır. Bunların belli başlıları:

  • Litoloji Haritaları :
  • Stratigrafi Haritaları :
  • Tektonik Haritaları :
  • Temel jeolojik Haritalar (Karma Jeolojik Haritalar) : 

Litoloji Haritaları:

Üzerinde, sadece bölge kayaçlarının litolojik özelliklerini gösteren haritalardır. Örneğin kumtaşı, kil, marn, kireçtaşı, mermer, çakıltaşı vb. gibi.

Bunlarda stratigrafik, paleontolojik veya yapısal ilişkiler gösterilmez.

Bu haritaların amacı, çalışılan bölgedeki kayaçların cinsi ve litolojik özellikleri ve bunların dağılımlarının ortaya konulmasıdır. Kil, marn, kum-çakıl ocağı vb. gibi endüstriyel hammadde aramalarında bu tür haritalar, sıklıkla yapılmaktadır.
 Diğer yandan yerleşim alanlarında zeminin hangi tür kayaçlardan oluştuğunu ve dağılımlarını anlayabilmek için bu tür haritalardan yararlanılır.


                Litolojik haritalar litolojik birimleri göz önüne alınarak yapılan haritalardır. Stratigrafik ve diğer ilişkile göz önüne alınmaz.

Stratigrafi Haritaları : 

Bu tür haritalarda, çalışılan alanda yer alan tüm kayabirimlerinin stratigrafik-paleontolojik özellikleri önemli olmaktadır.

Bu haritalarda, bir öncekinin aksine, belirli stratigrafik konumdaki veya belirli yaştaki kayabirimleri sadece tek bir formasyon veya stratigrafik birim adı altında gösterilmeye çalışılır. 

Bu haritalarda, kayabirimi sınırlarında sadece bunların birbirleriyle olan stratigrafik ilişkileri ön planda tutulur.

Burada çizilen dokanaklar arasındaki kayabirimleri, stratigrafik olarak en yaşlıdan en gence doğru olacak şekilde belirli bir renk veya desen ile gösterilmeye çalışılır


                Stratigrafik haritalarda, litolojik birimler önemli değildir. Harita kayaçların stratigrafik (yaş) ilişkiler dikkate alınarak yapılır.

Tektonik Haritaları:

Kayaçların litolojik, petrografik, paleontolojik özellikleri ve yaşları üzerinde fazla durulmadan, birinci planda bir bölgenin tektonik özelliklerini yansıtmak amacıyla hazırlanana haritalardır.

Tektonik haritalar genellikle tabaka ve şistozite duruşları, kıvrımlı yapılar, kırıklı yapılar gibi, bir bölgede bulunan her türlü yapısal öğeleri kapsayacak şekilde hazırlanır.
Bunlar, çalışma alanındaki, yapısal-tektonik tüm özelliklerin hep birlikte ve belirli bir düzen içerisinde gösterildiği haritalardır.


                Tektonik haritalarda bölgenin tüm tektonik özellikleri göz önüne alınarak 
hazırlanır.

Temel jeolojik Haritalar (Karma Jeolojik Haritalar):

Her türlü jeolojik etüd ve arazi çalışmalarında yapılması gereken harita çeşididir.

Üzerlerinde her türlü jeolojik bilgilerin gösterildiği asıl haritalar bunlardır.

Herhangi bir bölgedeki tüm kayabirimlerinin litolojik, stratigrafik özelliklerini yansıtan, kayabirimlerinin yaşlarını veya bölgedeki tüm tektonik yapıları gösterecek şekilde hazırlanırlar.

Genellikle 1/25 000 ölçekli topoğrafik haritalar baz alınarak hazırlanırlar. 


      Bir arazinin yukarıda belirtilen üç grup temel jeolojik özelliklerini, yani litolojik ve tektonik özellikleriyle, kayaçların yaşlarını, bir arada ve aşağı yukarı aynı ağırlıkta yansıtan jeolojik haritalardır.

Jeolojik raporlar hakkında bazı ön bilgiler

Jeolojik haritaların yapılmasındaki temel amaç, o yöredeki tüm kayabirimleri ve jeolojik yapıları mümkün olduğunca en ince ayrıntısına kadar harita planına aktarmaya çalışmaktır.

Jeolojik harita bilgisi iyi olan bir araştırıcı, harita üzerinden tüm bilgileri kolayca anlayabilir ve yorumlayabilir.

Bununla birlikte, harita üzerine işlenen bilgilerin tamamı, bir düzen içerisinde düzenli bir metin halinde yazılarak açıklama yoluna gidilir.

Böylelikle harita alanındaki önemli hususlar rapor içerisinde metin halde okuyan bir kişi, bölgenin jeolojisi hakkında daha ayrıntılı bilgilere sahip olur. 

Çalışma alanının jeolojik yapısı hakkında bilgi verecek şekilde hazırlanan bu tür metinler jeolojik rapor olarak adlanır.

Doğal olarak jeolojik haritaların ekinde, bölgenin jeolojik yapısı hakkında bir jeolojik rapor hazırlanır. Bu rapor belirli bir akıcılıkta ve düzen içerisinde olmalı ve bölgede jeolojik yönden önemli olabilecek bazı başlıkları taşımalıdır.

Aşağıda, jeolojik raporlarda açıklanması gereken bazı hususlar maddeler halinde verilmiştir Bunlar;

I.  GİRİŞ

  • ÇALIŞMA ALANININ YERİ
  • ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ
  • ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
  • COĞRAFYA
  • KATKI BELİRTME

II.  STRATİGRAFİ

Bu bölümde jeolojik haritası yapılan alandaki stratigrafik dizilim anlatılmaya çalışılır.

Bölgedeki tüm kayabirimleri, birbirlerine göre olan yaş ilişkilerine göre en yaşlıdan gence doğru sıralanacak bir şekilde formasyon veya birim adı altında isimlendirilerek ve bunlar ayrı başlıklar yapılarak her türlü jeolojik özellikleri belirli bir düzen içerisinde açıklanır.
 Bu birim bir ana başlık yapılarak içerisinde anlatılacak alt başlıklar şöyle olabilir: 

  • Ad, yayılım
  • Alt-üst sınırlar, kalınlık,
  • Litoloji
  • Çökelme ortamı
  • Yaş 

III.YAPISAL JEOLOJİ

Tabaka doğrultusu, eğim yönü ve eğim miktarları ele alınmalıdır.

Kıvrımların özellikleri açıklanabilir.

Örnek olarak kıvrımlanmaya uğramış tabaka serisi, kıvrım türü, kıvrım kanatlarının konumu, kıvrım ekseninin doğrultusu, varsa dalımı, kıvrımlanma olayının yaşı vb. faylar ve bölgedeki faylanma ile ilgili özelliklere yer verilebilir.

Harita üzerinde şayet birden fazla fay varsa, her bir fayın çeşidi, doğrultusu, düşen bloğu, düşey atımı, faylanma olayının yaşı, fayın etkilediği birimler vb. açıklanabilir.
Kıvrımlanma ile faylanma arasındaki ilişkiler açıklanabilir. 

Bu bölümde açıklanacak alt başlıklar şöyle olabilir:

  • UYUMSUZLUKLAR
  • TABAKALANMA
  • KIVRIMLAR
  • FAYLAR
  • EKLEM SİSTEMLERİ (Çatlaklar)
  • KLİVAJ VE ÇİZGİSEL YAPILAR

IV. EKONOMİK JEOLOJİ

Bölgenin her türlü ekonomik özellikleri bu bölümde anlatılabilir. Ana alt başlıklar şöyle olabilir.

MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ
MADEN JEOLOJİSİ

V. JEOLOJİK TARİHÇE(EVRİM)

Çalışılan bölgenin paleocağrafik yapısı ve bu bölgede yer alan (incelemeye konu olan) birimlerin hangi jeolojik olaylar sonucu oluştukları, yani çalışılan bölgenin jeolojik tarihçesi anlatılmalıdır. 

VI. DİĞER BAŞLIKLAR

SONUÇLAR
Yapılan çalışma sonucu hangi sonuçların elde edildiği belirtilmelidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Çalışma süresince hangi kaynaklardan yaralanıldığı, rapor içerisinde atıfta bulunulan (kitap, makale, rapor, tez vs.) belirtilmelidir.
ŞEKİLLER LİSTESİ veya EKLER