Daha doğru ve daha iyi bir litolojik tanımlama ve tayin yapabilmek,prozite,permabilite,
saturasyon(doygunluk) ve tenör değerlerini kesin olarak öğrenmek amacıyla kesilen formasyondan silindirik örnek alma işlemine karot alma,alınan örneğe de karot denir.Karot alma işleminin yapıldığı donanıma da karotiyer adı verilir.Başlıca karotiyer tipleri şunlardır.
a) Normal karotiyerler : 2 tipi vardır.
- İki tüplü karotiyer : En çok kullanılan karotiyer tipidir.Lamlı veya rulolu karot matkabının bağlı olduğu bir dış tüp ile karotu muhafazaya yarayan bir iç tüpten meyadana gelmiştir.Matkap ilerledikçe karot tüp içinde yükselmeye başlar.Sarsıntı sebebiyle karotun düşmemesi için karotiyerlerin alt ucunda, matkabın hemen üstünde karot tutucu bulunur. Bu tip karotiyerlerde karot randımanı %20-100 arasında değişmektedir. Ortalama randıman %70 civarındadır.Boyları 6m. kadardır.
- Tek tüplü karotiyerler ( Tijler içinden indirilen) : Karot alınması istenilen derinlikte normal ilerleme durdurularak borular(tij) içinden karotiyer bırakılır. Bu durumda karot matkabı esas sondaj matkabının ortasındaki boşluktan dışarı çıkar.Karot alındıktan sonra özel bir kablo yardımıyla boruların içinden geri çekilir. Bu rada alınan karotların boyutları küçüktür.
Sondaj sırasında ve sondajı aksatmadan,kuyuda rastlanılan veya tahmin edilen petrol veya gazlı seviyelerin ekonomik ve fiziksel değerleri hakkında fikir edinmek için yapılan işleme Drill stem Test (DST) denir. Test yapmaya yarayan alete testör veya test aleti denir.
Test aleti kuyu içine ve istenilen seviyeye tijlerin ucuna eklenerek indirilir.Alet içinde yukarıdan kumanda ile açılıp, kapanabilen bir kapak vardır.Ayrıca dışında kaucuktan yapılmış packer denilen bir kısım vardır. Packer istenilen seviye karşısında şişirilerek kuyuyu iki kısma ayırmaya yarar.Ayrıca alete bağlı birde basınç kayıt edici bulunur.
Test esnasında kuyu jeoloğuna çok önemli görev düşmektedir.
- Testi yapılması istenilen tabakanın doğru tespiti
- Packer'in oturacağı yerin seçiminin doğru yapılması.
İdeal test diyagramı ;
Devreler :
- Test aletinin kuyuya indirilmesi ve yerleştirilmesi
- İlk akış devresi
- İlk kapama devresi
- Son(ikinci) akış devresi
- Son(ikinci) kapama devresi
- Test aletinin çıkışı
Çok çeşitli amaçlar için sondajlar yapılmaktadır. Birkaç metreden 11 bin metreye varan sondajlar vardır.Önemlerine göre sondaj tipleri şunlardır : Petrol sondajları, su sondajları,maden sondajları,temel sondajlar,enjeksiyon sondajları vs.
a) Petrol sondajları : Sondajcılıkta ilk akla gelen sondaj çeşididir. Petrol sondajları derin sondajlardır. 500 metreden 5-6 bin metreye kadar derinliğe ulaşan petrol sondajı vardır. Petrol aramaları ve sondajları çok uzun süren çok pahalı sondajlardır. Petrol sondajları karalarda, sığ denizlerde ve derin denizlerde olmak üzere üç farklı yapılabilmektedir.
- Karalarda yapılan petrol sondajları : Bu sondajlar karalarda yürütülen petrol arama çalışmalarında yapılan sondajlardır. Sondaj donanımı olarak büyük çelik kuleler,platformlar,pompalar,motorlar,çamur tankları ve diğer donanımlardan oluşurlar.Sondajın ilk 100 metrelik bölümü geniş çaplı matkaplarla açılır ve kuyu çapına uygun geniş bir muhafaza borusu yerleştirilerek çimentolanıp sabitlenir.Daha sondaja bu borunun içinden daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir. Yaklaşık 900 ile 1100 metreler arasına inildiği zaman kuyuya yüzeyden muhafaza borusu indirilerek çimentolanır ve sabitlenir. Sondaja daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir.Kuyu derinliği 2200 metreye inildiği zaman tekrar yüzeyden ve diğer boruların içinden geçecek şekilde yeni muhafaza borusu indirilip, betonlanır ve sabitlenir. Sonra sondaja daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir.
Büyük yapıların ve uzantılarının üzerine oturacağı doğal zeminlerin özelliklerini tespit etmek ve zeminle bunlar arasında uyumsuzluklar varsa, bunların sondaj yöntemleri kullanarak gidermek için yapılan sondajlara " temel sondajları" adı verilir. Temel sondajlarının en önemli amacı, sondaj yapılan zemini incelikli olarak öğrenmek ve özelliklerini tespit etmektir.Temel sondajları iki gruba ayrılır.
a) Temel etüd sondajları : Baraj,gölet,hidroelektirik santral, regülatör ve gibi büyük su yapıları ile köprüler,enerji santralları, fabrikalar ve bunlara benzer diğer büyük yapıların oturacakları zeminin doğal yapısını ve özelliklerini öğrenmek amacıyla yapılan sondaj işleminin tümü " temel etüd sondajları " olarak adlandırılır.
Bu sondajların amacı, zemini oluşturan tabakların cinsi, niteliği,derinliği ve kalınlığı gibi jeolojik özellikleri ile su içeriği,boşluk durumu,taşıma gücü, elastisite modülü, içsel sürtünme açısı,kohezyonu vs. gibi özellikleri beklenir.Bu veriler sondaj sırasında yapılan işlemler,deneyler ve sondaj sırasında alınan örnekler üzerinde yapılacak laboratuar deneyleri ile tespit edilirler.
Kaya ve toprak zeminlerde var olan doğal boşluklar ile büyük yapılarda ve suni dolgularda oluşan ikincil boşlukları, basınç altında çeşitli sıvı karışımlarla doldurularak zeminin sağlamlaştırılması ve iyileştirilmesini amaçlayan sondajlara enjeksiyon sondajı adı verilir.Karışımların basınç altında basılma işlemine " enjeksiyon " denir.
Enjeksiyon sondajları başlıca şu amaçlar için yapılır :
- Büyük yapıların ve uzantılarının altındaki zemin, doğal olarak üzerine gelen yükleri kaldıramayacak durumda ise zeminin " taşıma dayanıklılığının arttırılması " sağlanır.
- Büyük yapıların ve uzantılarının altındaki zeminde, doğal olarak fiziksel veya kimyasal olaylar sonucu oluşmuş yapı bozuklukları varsa, bunların iyileştirilmesi ve bu doğal olayların devamı yavaşlatılır ve önlenir.
- Tünel ve kanal gibi yapılarda yapay yüzey ile doğal zemin arasındaki boşlukların doldurulması
- Yeraltındaki su hareketlerine ve bunun somucumda oluşacak yapının amacıyla çelişen durumlara engel olmak için " geçirimsiz zonlar " oluşturmak
Enjeksiyon maddeleri :
Enjeksiyonda kullanılan sıvılar çeşitli maddelerin karıştırılması ile yapılır.Bu maddeler belli oranlarda su ile karıştırılırlar.
