Jeolojik harita alımında temel amaç, kayabirimleri
arasındaki sınırları çizmek ve o bölgenin jeolojik görünümünü belli ölçeklerde
küçülterek harita planlarına aktarmaktır.
Ancak bu işlem yapılırken, sınır çizgileri ile topografya
arasındaki bazı ilişkilere dikkat etmek gereklidir.
Çünkü, jeolojik haritadaki sınır çizgileri ile, arazi
topografyası arasında yakın bazı önemli ilişkiler bulunur.
Düzlemsel jeolojik yapıların (örneğin tabaka, fay vb), özellikle
dere veya vadilerde görünümleri çoğu kez V harfine benzeyen şekiller meydana
getirir.
Bu yapılar dere ve vadi yataklarında ortaya çıkar.
Bu durum, düzlemsel yapıların eğimleri ile vadi
eğimleri arasındaki ilişkilerden kaynaklanır.
Tüm jeolojik harita çizimlerinde tabaka, fay vb. gibi
düzlemsel yapıların konumları ile arazi topografyası arasında gelişen değişmez
bu ilişkilere V - Kuralı adı verilmektedir.
Bu ilişkilerin iyi bilinmesi, sağlıklı ve en doğru jeolojik
harita yapımında son derece önemli olmaktadır.
Tabaka sınırlarının vadilerde yaptıkları
şekillere dikkatlice bakılacak olursa, bunların;
- YATAY TABAKA sınırlarının vadilerde eş yükselti eğrilerinle tamamen paralel olarak geçtikleri,
- DÜŞEY TABAKA sınırlarının vadilerde dümdüz ve doğru hatlar şeklinde geçtikleri,
- EĞİMLİ TABAKA sınırlarının ise vadilerde V—şekilli enteresan modeller oluşturduğu görülecektir.
A-Vadiyi
kesen eğimli bir tabakaya ait blok diyagram
B-
Harita plandaki görünüm.
Yatay
tabakalarda V-Kuralı:
Yatay tabaka sınırları, haritalardaki eşyükselti eğrilerine
daima paralel olarak geçerler.
Tabaka sınırları hiç bir şekilde eşyükselti eğrilerini
kesmezler.
Bu tür sahalarda yapılacak iş, yatay tabaka sınırı deniz
seviyesine göre hangi yükseklikte
ise o noktadan itibaren sınır, yakınındaki eşyükselti eğrilerine paralel geçirilir.
Yatay tabakaların bulunduğu sahalar, çoğunlukla deformasyon
geçirmemiş veya
tabakaların orijinal yatay konumları bozulmamış yerlere karşılık gelmektedir.
Yatay tabakaların topoğrafik harita üzerindeki görünümü
Düşey
tabakalarda V-Kuralı
Düşey tabaka sınırları, her türlü arazi ve vadilerde,
herhangidir V-kuralına tabi olmaksızın,
dümdüz doğru hatlar şeklinde geçerler.
Yani bunlar vadilerde asla V yapmazlar.
Arazi çalışmaları sırasında şayet tam düşey konumlu bir
tabaka veya bir formasyon sınırına
rastlanmışsa bunun harita üzerindeki sınırı, bulunduğu noktadan itibaren doğrultusu
boyunca, düz hat şeklinde çizilmelidir.
Hava fotoğrafı vb. üzerinde düz hat şeklindeki tabaka,
formasyon, fay gibi jeolojik yapı
sınırlarına bakarak, bunların düşey konumlu olacakları kolayca algılanabilir.
Düşey tabaka sınırı arazide V kuralına tabi olmaksızın düzgün
hatlar şeklinde geçerler.
EĞİMLİ
TABAKALARDA V-KURALI
Tabakaların eğimli olduğu hallerde, tabaka sınırları ile vadiler
arasında önemli V şekilleri
gelişir. Eğimli tabakalarda V kuralı, tabaka eğimi ile vadi eğimine göre başlıca iki grupta
değerlendirilebilir. Bunlar;
Tabaka eğimi ile vadi eğimi aynı yönde ise
Tabaka eğimi ile vadi eğimi ters yönde ise
a) TABAKA EĞİMİ İLE VADİ EĞİMİ AYNI YÖNDE İSE
Bazı vadilerde, bir tabakanın eğimi vadi eğimine (suyun
akışına) doğru olabilir. Ancak
tabaka ile vadinin eğim miktarları birbirinden farklı bulunabilir. Vadi ve tabaka eğimine göre
V kuralı, üç şekildedir. Bunlar;
Tabaka eğimi vadi eğiminden büyük olursa,
Tabaka eğimi vadi eğiminden küçük olursa,
Tabaka eğimi ile vadi eğimi eşit olursa.
Bazı vadilerde, bir tabakanın eğimi vadi eğimine (suyun
akışına) doğru olabilir. Ancak
tabaka ile vadinin eğim miktarları birbirinden farklı bulunabilir. Vadi ve tabaka eğimine göre
V kuralı, üç şekildedir. Bunlar;
- Tabaka eğimi vadi eğiminden büyük olursa,
- Tabaka eğimi vadi eğiminden küçük olursa,
- Tabaka eğimi ile vadi eğimi eşit olursa
Tabaka eğimi vadi eğiminden küçük ise: Vadide meydana gelen V 'nin sivri ucu,
vadinin
(suyun) akışının tersine yani vadi yukarısına doğrudur .
Tabaka eğimi vadi eğiminden
büyük ise: Vadide meydana gelen V 'nin sivri ucu vadinin
(suyun) akış yönündedir, Yani V'nin vadi aşağısına doğrudur.
Tabaka eğimi vadi eğiminden büyükse, Vnin sivri ucu Vadi aşağıyı gösterir.