KAYAÇLAR

Kayaçlar mineral topluluklarıdır. Çeşitli minerallerin mineral veya kayaç parçacıklarının bir araya gelmesinden veya tekbir mineralin çok sayıda birikmesinden meydana gelir. Yerkabuğunu oluşturan kayaçlar oluşum koşullarına ve kökenlerine göre üç ana gruba ayrılır. Bunlar, magmatik, tortul ve metamorfik kayaçlardır. 

MAGMATİK KAYAÇLAR

Eriyik halde bulunan magma, katı halde bulunan kayaçların manto içerisinde kısmi ergimesi neticesinde oluşur. Magmanın yoğunluğu çevresinde bulunan kayaçlardan daha az olduğu için sürekli olarak yeryüzüne doğru hareket eder ve bu hareketlilik çoğunlukla volkanik patlamalarla son bulur.

Erimiş halde silikat hamuru durumundaki magmanın yerkabuğunun derinliklerinde veya yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlara ise magmatik kayaç adı verilir. Magmanın yerkabuğunda soğudu derinliklere (soğuma hızına bağlı olarak) göre yapı bakımından 3 tür kayacın oluşumu söz konusudur.

1. Derinlik Kayaçları

2. Yarı Derinlik Kayaçları

3. Yüzey Kayaçları

DERİNLİK KAYAÇLARI

Magmanın soğuması ve katılaşması yerkabuğunun derinlerinde meydana geldiği zaman oluşan kayaçlardır. Soğuma yavaş geliştiği için kayacı oluşturan tüm mineraller kristalleşecek zaman bulurlar. Bunun sonucu olarak gözle seçilebilir boyutta mineraller oluşur. 

YÜZEY KAYAÇLARI

Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra çok hızlı bir şekilde soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. Hızlı soğuma minerallerin gözle görülecek bir boyuta katılaşmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle derinlik kayaçları sadece iri taneli mineraller ile, yüzey kayaçlarında ise ince taneli mineraller ve hamur maddesi ile tipiktir.

Yarı Derinlik Kayaçları

Magmanın yerkabuğu içerisinde yüzeye yakın derinliklerde hızlı soğuması sonucu gelişen kayaçlardır. Bunlar derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları arasında bir geçiş teşkil ederler ve porfirik kayaçlar diye adlandırılırlar. Bunların karakteristikleri iri ve ince minerallerin bir arada bulunmasıyla tipiktir. 

TORTUL KAYAÇLAR

Magmatik, metamorfik ve tortul kayaçların çeşitli koşullar altında kimyasal, fiziksel ve biyolojik bozuşma, erime ve dağılması  sonucu oluşan malzemenin taşınarak belirli çökelme ortamlarında (göller, denizler) çökelmesi ile oluşan ürüne tortu adı verilir. Bu tortu taneleri arasındaki boşlukların çimento adı verilen daha ince tane malzeme ile dolarak sıkışması ve katılaşması ile TORTUL KAYAÇLAR oluşur. En tipik özellikleri tabakalı olmaları ve fosil içermeleridir.

Alansal olarak yerkabuğunun yaklaşık % 75’ini kapsayan bu kayaçlar, içerisinde petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarını bulundurmaları nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Tortul kayaçlar bileşen tiplerine göre 3 ana guruba ayrılır. Bunlar aşağıda verilmiştir. 

Kırıntılı Tortul Kayaçlar

Daha önceden var olan magmatik, metamorfik ve tortul kayaçların çeşitli koşullar altında kimyasal ve fiziksel olarak parçalanması sonucu oluşan değişik boyutlardaki kırıntıların değişik mekanizmalar ile (akarsu, rüzgar, buzul) çökelme ortamlarına taşınmaları, çökelmeleri ve bu ortamlarda katılaşmaları ile kırıntılı tortul kayaçlar oluşur.

Kimyasal Tortul Kayaçlar

Bu tür kayaçlar doygun haldeki eriyikten çökeltilmek suretiyle (kimyasal) oluşurlar. En önemlisi kireçtaşı ve marndır. 

Organik Tortul Kayaçlar

Bu tür kayaçlar bitki ve hayvan organizmalarının parçalanması ve çökelerek değişim geçirmesi ile oluşan kayaçlardır. 

METAMORFİK KAYAÇLAR

Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal olarak etkili olabilecek sıvı ve gazların etkisiyle değişikliğe uğramaları metamorfizma bunun sonucunda oluşan kayaçlara ise metamorfik kayaç denir.

Mineraller belirli sıcaklık ve basınç altında durağan durumda bulunurlar. Eğer sıcaklık ve basınç değerinde bir artma meydana gelirse mineral değişerek aynı kimyasal bileşimde olan başka bir minerale dönüşür. Bu olaya metamorfizma adı verilir.   Metamorfik kayaçlar foliasyon özellikleriyle tipiktirler.

FOLİASYON :Metamorfik kayacı oluşturan belirli minerallerin birbirlerine paralel düzlemler veya çizgisellikler oluşturacak şekilde toplanmaları.

Metamorfizma derecesinin artmasıyla beraber kayaçlardaki tane boyunda artış gözlenir. Sıcak magmanın yüzeye çıkarken yan kayaçları pişirmesi, fay zonlarındaki basınç metamorfizmayı sonuçlar.