GENEL JEOLOJİ

Yüzeyde ve derinde yapı değişikliği oluşturan nedenler


Yeryüzünde gözlenen bazı yapılar yer altında olmayabilir veta yüzeyde gözlenmeyen bazı yapılar yer altında bulunabilir.Bu farklı durumlar ancak sismik etütlerle anlaşılabilir.Yüzeyde ve derinde yapı değişikliği oluşturan bir çok neden vardır. Bunların en önemlileri şunlardır .

1) Asimetrik Kıvrımlanma : Asimetrik kıvrımlarda, kıvrım ekseni yeryüzünden yerin derinliklerine giderken kayma gösterebilir.Dolayısıyla kıvrımın derindeki ekseni düşeyden atılmış olur.

2) Bindirme Fayları Altında Kalmış Yapılar : Bindirme fayları, alttakı yapılar gizleyebilir.

3) Uyumsuzluk Yüzeyleri altında Kalmış Yapılar : Gömülü bir diskordans yüzeyi altında kalmış kıvrımlanma veya faylanma gibi yapılar yüzeyden görünmezler ve jeofizik yöntemler ile bulunabilir.

4) Kıvrımlanma Tekrarı : Bazı tabakalar jeolojik deviler boyunca birkaç kez kıvrımlanma olaylarına uğrarmış ve bugünkü şekillerini almışlardır. Derinlerde kalmış böyle kıvrım, yüzeyde oluşan daha genç kıvrımlara göre daha çok kıvrımlanmış olabilir.

5) Paralel Kıvrımlanma : Özellikle killi tabakalarda görülen paralel kıvrımlanma olayında kıvrımlanan tabakaların kalınlıkları derinlere doğru değişmediğinden ,  derinlikteki kıvrım şekli yüzeydekinden çok farklıdır. Kıvrımlanma derine doğru daralır.

6) Diyapirik Kıvrımlanma : Bir Bir kıvrımı meydana getiren hazne kayanın üstünde veya altına kıvrımlanmaya uygun olmayan tabakalar bulunduğu zaman , her iki çeşit tabakanın meydana getirecekleri kıvrım ve yapı şekilleri değişik olacaktır.

7) Gömülü Tepeler : Bazen eski bir antiklinal veya tepenin üstüne yani tabakaların gelmesi ile yenilerin bir kıvrım oluşturdukları görülmektedir. Bu gibi durumlarda eski formasyonlarla yeni formasyonlar arasında uymsuzluk yüzeyleri mevcuttur.

Mineraller ve Fiziksel Özellikleri

Mineral: Doğal yollarla oluşmuş inorganik süreçlerin ürünü olan sembolikbir kimyasal formüş ile ifade edilen genelde katı maddece homojen olan varlıklara denir. 

Doğada görülen minerallerin çoğunun düzgün bir kristal şekilleri vardır. Bazılarının ise belli bir kristal şekli yoktur. Belli bir kristal şekli olmayan minerallere amorf şekilsiz mineral olarak adlandırılır. Örneğin opal (SiO₂ ) amorf özellikli bir mineraldir.

Minerallerin Fiziksel Özellikleri :

1) Sertlik

2) Yoğunluk

3) Dilinim

4) Kırılma yüzeyi

5) Renk

6) Çizgi rengi

7) Parlaklık

8) Manyetik özellik

9) Dokunum

10) Tad

11) Koku

Kayaçlar

Tek bir veya birden fazla mineralin veya tanelerin bir araya gelerek oluşturdukları katı kütlelere kayaç veya taş adı verilir.


Kayaçların herhangi bir sahada görülebilen ve yerli olan kısımlarına yüzeylenme , mostra veya aflörman denir.Fakat bir kayaç kütlesinin yeryüzünde görülen her parçası yüzeylenme değildir , yüzeylenme olabilmesi görülen kısmın yerinde oynanmış veya kırılıp bloklar ( parçalar) halinde başka bir yere taşınmış olması gerekir.

Magmatik Kayaçlar

Yerin kabuğu veya üst manto içinde oluşan ve bileşim itibariyle erimiş silikatları içeren sıvıya magma adı verilir. Magmanın soğuması ile meydana gelen kayaçlara magmatik kayaçlar , kor kayaçlar veya magmatiler adı verilir.

Magmatik bir kayacın bileşimi bunun kaynaklandığı orjinal magmanın bileşimini yansıtmaz , çünkü bir magma ilk oluşumundan sonra bazı nedenlerden ( Sıcaklık , basın. , karışım vb )  dolayı bileşimi değişir bu olaya magmatik farklılaşma adı verilir.

Magmanın yer kabuğu kısımlarına göre üç gruba ayrılır .

Tortul Kayaçlar

Hava ve suyun mekanik ve kimyasal etkisiyle oluşan parçacıkların su, rüzgâr, dalga ve buzullarla taşınıp deniz, göl, akarsu veya karalarda üst-üste birikmesi olayına  tortulaşma  , çökelme veya sedimantasyon ; bu yolla oluşan kayaçlara da tortul veya sedimanter kayaçlar adı verilir. Tortul kayaçlar magmatitlerin aksine genelde katmanlı olup, her katman  tabaka  diye adlandırılır.

TORTUL KAYAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI

Tortul kayaçların mineral bileşimi magmatitlerinkine göre çok karışıktır. Öyle ki bir tortul kayaç içinde değişik minerallerin yanı sıra çeşitli kayaç parçaları bulumabilir. Oluşum ortamları ve kökenleri göz önüne alınarak, tortul kayaçlar üç ana grupta toplanabilir.

1) Kırıntılı ( Klastik, Detritik ) Tortul kayaçlar: Ayrışma ve aşınma ile, daha önceden var olan kayaçlardan kopan partçaların taşınarak belli bir yerde depolanması sonucu meydana gelen kayaçlardır. Dane boyutlarına göre sınıflandırılırlar.

METAMORFİZMA VE METAMORFİK KAYAÇLAR

GİRİŞ 

Daha önce var olan kayaçların ısı ve basınç etkisiyle değişime uğraması olayına metamorfizma“ adı verilir . Bu yolla oluşan kayaçlara da  metamorfik kayaçlar adı verilir . Bu kayaçlar genel olarak tortul kayaçlar ve magmatik kayaçlardan oluşurlar. Örneğin kil mineralleri ve kalsitten oluşan marnın orta derece metamorfizması ile oluşan kayaç plajiyoklaz ve hornblendden oluşan amfibolittir .

a) Metamorfizma Türleri :

1)  Kontak metamorfizma ( termal metamorfizma ): Magmanın daha önce var olan kayaçlar içine girerek değişime uğratan metamorfizmaya “ kontakt “ veya “ termal “ metamorfizma denir. Buradaki değişmede etkin olan faktör ısıdır ve merkezden ulaştıkça metamorfizma şiddeti azalır.

2) Bölgesel ( rejyonel) metamorfizma:Geniş alanlarda basınç ve ısının etkin olması sonucu meydana gelen metamorfizmadır .Bu metamorfizma ile oluşan kayaçlar içindemika , tremolit , aktinolit ve hornblend gibi levhalı minerallerin dizilmesi sonucu gelişen “klivaj “ veya yapraklanma adı verilen yapı gelişir .

Çatlaklar

Çatlak ve yarıklar genellikle tabakalanma ve klivaj yüzeylerini kesen ve daha çok dayanıklı kayaçlarda meydana gelen yapılardır.Çatlaklar çoğunlukla belli bir düzen içinde gelişirler.Birbirine paralel olarak gelişen çatlaklara çatlak takımı , birbirini kesen iki veya daha fazla çatlak takımına ise çatlak sistemi adı verilir. Oluşum mekanizmalarına göre iki ana gruptadırlar.
1-) Jeolojik olaylardan kaynaklanan çatlaklar ( Tektonik kökenli çatlaklar ):
Jeolojik deformasyonlara bağlı olarak gelişen çatlaklardır ve iki ana grupta toplanır.

Faylar

Faylar, kırıklar boyunca gözlenebilir bir hareket meydana gelmesi sonucu oluşan ve düzlemsel bir süreksizliği belirleyen yapılardır. Faylarda birbirlerine kıyasla kayan blok çiftleri söz konusudur.Kaymalar fayı belirleyen süreksizlik düzlemi (fay düzlemi) boyunca oluşmaktadır. Fay düzlemi düşey ve eğik konumlu olur ve konumu doğrultu ve eğiminin ölçülmesiyle verilir. Fay düzleminin eğik olması durumunda birbirine kıyasla kayan bloklardan birisi fay düzleminin üzerinde,diğeri ise altındadır. Bu durumda fay düzleminin üzerinde bulunan bloka