DOĞRULTU ATIMLI FAY SİSTEMLERİNİN GEOMETRİSİ




Fay izinin (fault trace) gidişine göre doğrultu atımlı faylar


1. Düz doğrultu atımlı faylar
2. Bükümlü doğrultu atımlı faylar ve
3. Sıçramalı doğrultu atımlı faylar olmak üzere üçe ayrılır.



A. Düz doğrultu atımlı fay B. Bükümlü doğrultu atımlı fay. Releasing bend: Gevşeyen büklüm; Restaining bend: sıkıştıran büklüm

Düz doğrultu atımlı faylar arazi ya da harita üzerinde çizgisel gidişli, son derece düzgün ve doğrusal hatlar şeklinde görülür. Bu faylar, makaslama hareketi oluşturmalarına rağmen, fay zonları boyunca önemli deformasyon olaylarına (çökme, yükselme, kıvrımlanma, ters ve normal faylanma gibi) neden olmazlar.

Fay çizgisi boyunca görülen bükümlerde fayın sol veya sağ yönlü oluşuna ve büklümün sola veya sağa doğru oluşuna göre fay blokları ya birbirini sıkıştırır, ya da blokları birbirinden ayıracak şekilde serbestleştirir.






Sağa sıçramalı, sol yönlü doğrultu atımlı fay       Sola sıçramalı sol yönlü doğrultu atımlı fay






Değişik yönlü doğrultu atımlarda büklüm (bend) veya sıçramanın (step) durumuna göre genişleme (extension) veya sıkışmanın (contraction) meydana gelmesi, sıkışan (restraining) ve serbestleşen (releasing) alanların oluşması ve bunlara bağlı olarak basınç sırtı (pressure ridge), çöküntü (sag) gibi yapıların gelişmesi (Keller &Pinter 1998)




(1) Sıkışan bölüm: Faylanmaya bağlı olarak kayaçları yukarı doğru itilir!





  • Sıkışmalı tektonik ortam
  • Reverse ve/veya bindirme fayları
  • Kıvrımlanma
  • Yükselme
  • Kabarma (upbulge)
  • Kabuğun kalılaşması

(2) Gevşeyen bölüm: Kayaçlar egemen makaslama kuvvetleri tarafından çekilip-ayrılır.



  • Genişlemeli tektonik ortam
  • Normal faylanma
  • Çökme
  • Volkanizma
  • Havza oluşumu (çek-ayır havzalar)
  • Kabuk incelir.


BÜKÜLMEYE BAĞLI GELİŞEN YAPILAR




SIÇRAMAYA BAĞLI GELİŞEN YAPILAR















FAY KAMASI (FAULT WEDGE) HAVZALARI



Fay kaması havzaları doğrultu atımlı fayların ayrıldığı alanlarda oluşurlar: ayrılan fayın karakteri ana fay ile yaptığı açıya göre belirlenir: gevşeyen veya sıkışan. Dolayısıyla oluşacak havzanın konumu ayrılan fay tarafından belirlenir. Sarı alanlar: havzalar


Burulma Fayları Tanıma Kriterleri

Bir Profil Üzerinde Separasyon
  • Aynı profil üzerinde normal ve ters separasyonlar
  • Aynı fay tarafından ötelenen farklı birimlerde değişik büyüklük ve yönde separasyon

Ardışık Profillerde
  • Bir fay üzerinde uyumsuz eğim yönleri
  • Bir fay üzerinde aynı düzey için farklı büyüklük ve yönde ötelenme
  • Fayları ayrı ayrı bölümlerinin normal ve ters separasyon göstermesi

İlerleyen Deformasyon
  • Fay temelde oluşur ve yukarı doğru ilerler: sığ kesimlerde saçaklanması buradaki örtü kayaçların reolojisi ile ilişkili
  • En echelon kıvrımlar ve faylar örtü birimlerde gelişir
  • Deformasyonun erken evrelerinde oluşan yapılar ilerleyen aşamalarda rotasyona uğrar
  • Ana fay zaman içinde yüzeye doğru ilerler ve ilk aşamalarda örtü birimlerini etkileyen yapıları keser ve ötelerler
  • Deformasyon zonu zamanla yüzeye doğru genişler


DOĞRULTU-ATIMLI FAYLARIN SONLANMASI

Doğrultu atımlı faylar ya bir genişlemeli ya da bir sakışmalı (kısalmalı) deformasyon zonlarında sonlanır:



  • Kimi durumlarda fay ‘splay’ faylar şeklinde dallanıp-saçaklanarak ‘at kuyruğu yapısı’ oluşturur; faylar çoğunlukla uzaklaşan bloğun içine doğru kavislenirler.

  • Herbir fay boyunca gerçekleşen atım çok küçüktür; fakat atımların toplamı ana fay boyunca gerçekleşen ötelenmeye eşittir.

  • Splay faylar dolayısıyla deformasyonu daha geniş alanlara yayar;

  • At kuyruğu geometrisi düşük açılı listrik normal veya bindirme fayları boyunca gelişen imbrike fan yapıları ile karşılaştırılabilinir.


Transform faylar büyük levha sınırlarında sonlanırlar: Fay boyunca gelişen göreceli kayma ya okyanus ortası sırtlarında oluşan kabuk ya da kabuğun dalma-batma zonundaki tahribatı ile dengelenir.