KÖMÜRLERİN PETROGRAFİK SINIFLAMASI

Kömürleri meydana getiren makrsokobik ve mikrsokobik yapı maddeleri esas olarak üç ana gruba ayrılır.

1) Mineraller ve maseral gruplar : Mineraller kömürlerin elementer yapı maddeleridir. Kayaçlar nası minerallerden oluşmuşsa kömürler de maserallerden meydana gelmişlerdir. Mineraller ve maseraller arasında belirgin farklılıklar vardır.

Mineraller kristal yapıda olup belirli kimyasal bileşimler vardır. Buna karşın maserallerin kimyasal yapıların ve fiziksel özellikleri büyük değişiklikler gösterir. Ayrıca maserallerin kristal yapıları da yoktur. Bunları çıplak gözle görmek mümkün değildir. Ancak makroskobik olarak ayrıntılı incelenebilirler. Yapılan incelemeler sonucu çok sayıda maseral tespit edilmiştir. Benzer özellikler taşıyan maseraller maseral grupları olarak ayırtlanmışlardır. Üç önemli maseral grubu vardır.

KÖMÜRLERİN KİMYASAL İNCELENMESİ

Kömürlerin kimyasal incelenmeleri ve analizlari sonucu bunların çeşitli özellikleri ortaya konup bu özellikler kömürün ekonomik değerine önemli değerler yapar. Bunların en önemlileri şunlardır.

1) Nem miktarı tayini : Analizlerde % olarak ifade edilebilen nem miktarı higroskopik su oranıdır. Kömürün iç yapısındaki molekül suyunun tespiti söz konusu değildir. Nem miktarı kalorifik değerle ters orantılıdır. İki çeşit nem vardır

• Kaba nem : Kömürün havada sabit bir ağırlığa ulaşıncaya kadar kurutulmasıyla buharlaşarak uçan su miktarıdır.
• Higroskopik nem : Havada kurutulmuş kömürün belirli bir sıcaklığın tesirinde kaybettiği su miktarıdır.

2) Kül miktarı tayini : Kül miktarının tayini orjinal kömürde, havada kurutulmuş kömürlerde yapılmaktadır. Bu işlemin kömür örneği ısıtılmış fırınlarda oksitleyici atmosferde yakılarak gazı uçurulur. Elde edilen külün deneye sokulan örneğin ağırlığına oranı kül miktarını verir

LİNYİTLER

Kahverengi kömür veya esmer kömür adı verilen linyitler %60-70 oranında C içeren kahve renkli ve siyah kömürlerdir. bunlar taş kmürlerinden daha genç, turbalardan daha yaşlıdırlar. Pratikte yapılan sınıflamaya göre bunlar; yumuşak linyitler ve sert linyitler olmak üzere ikiye ayrılır.

1) Yumuşak Linyitler : Bu kömürler açık kahve-koyu kahve renket, mat ve toprağımsıdır. Turbaya benzerler ancak ondan daha katı ve yoğundur. Çoğu yumuşak linyitlerde makroskobik olarak odun ve yaprak kalıntıları gibi iyi korunmuş bitki dokuları gözlenmiş  olabilir. Ocaktan  yeni çıkarılmış yumuşak linyit %35-70 arasında nem içerir. Kalori değeri 4000 kkal/kg'dan daha aşağıdadır. C içeriği kuruve nemsiz kömürde %60-70 arasındadır. Optik olarak ışığı yansıtma değerleri son derece düşüktür.

2) Sarı Linyitler : Bu kömürlerde mat ve parlak linyitler olarak iki gruba ayrılır.

KÖMÜR ARAŞTIRMALARI

Kömür araştırmaları doğrudan doğruya kömür mostralarının ( zuhurlarının) bulunduğu sahalar ile kömür mostrası bulunmayan, ancak kömür oluşumuna elverişli olabilecek sahalarda yapılır.

Mostra Veren Bölgelerde Yapılan Kömür Araştırmaları :

Araştırma yapılacak bölgede kömür mostraları varsa başlıca şu işlemler yapılır.

• Mostra veren bölgenin tam yeri 1/100.000 ölçekli bir topoğrafik haritaya işlenir.
• Mostra veren damarlarının yatım,yön,taban ve tavan tespitleri yapılır.
• Topoğrafik yüzeyde görülen kömür damarları genellikle alterasyona uğramıştır. Bu nedenle kalınlık diğer özelliklerin belirlenmesi zorlaşacaktır. Yüzeyde havanın oksijeni ile oksitlenen damar hacminin büyük bir kısmını kaybeder.

SONDAJ ÇALIŞMALARI

Yapılan jeolojik araştırmaların sonuçları olumlu olduğu taktirde sondaj çalışmalarına geçilir. sondajlar yoluyla yeraltı hakkında doğrudan doğruya bilgiler elde edilir. Örneğin tabakaların ve formasyonların kalınlıkları, yanal değişiklikler, faylar, kömürlü zonların taban ve tavanı gibi arama sondajları mümkün olduğu kadar kartolu yapılır. Bu yolla yer altı hakkında çok daha sağlıklı bilgiler elde edilir.

Kuyulardan çıkan karotlar kuyu jeoloğu tarafından ayrıntılı olarak incelenir ve her kuyu için bir log hazırlanır. Bütün bilgiler bu lok üzerine işlenir. Bu çalışmaların sonunda ya bütün kuyular için yada tek kuyu açılırsa onun için jeolog tarafından kuyu terk raporu yazılır. Eğer bölge kömür açısından olumlu ise seçilen kömür örneklerinin çeşitli analizleride bu raporlara ilave edilir. Örneğin ; kalori değeri, nem miktarı, kül miktarı gibi.


Kömür Karotlarından ve Mostralarından Örnek Alma Yöntemleri :

Kömür karotlarından ve mostralardan kimyasal ve palinolojik tayin yapmak için örnek alımları yapılır.

SONDAJ TEKNİĞİ

Dünyada sondajın kesin tarihçesi hakkında çok ayrıntılı bir bilgi olmamasına rağmen, İlk sondaj uygulamarının milattan önce Çin'de ve Mısır'da yapıldığı sanılmaktadır.

Dünyada İlk petrol kuyusu ABD Pennsylvania'da 1859 yılında Albay Drake adlı bir sondajcı tarafından yapılmış olup, 20 metrelik sondaj darbeli sondaj metodu ile açılmıştır

Bilinen ilk karotlu sondaj 1864 yılında İtalya-Fransa arasındaki bir tünelde Leschot isimli bir İsviçreli tarafından açılmıştır

Dünyada ilk döner sondaj 1867 yılında aBD Pennsylvania'da bir kömür madeninde Bullock tarafından 200 m olarak yapılmıştır. 

Türkiye' de bilinen en eski sondajın 1887 yılında İskenderun'a bağlı Çengen köyünde petrol araştırması amacı ile yapıldığı sanılmaktadır. Bilinen ikinci sondaj çalışması petrol arama amacıyla 1892 yılında Tekirdağ-Mürefte-Gaziköy' de yapılmıştır. Belgeleri olan ilk petrol arama sondajı 1898 yılında Tekirdağ-Şarköy'de açılmıştır. Yazılı belgeleri bulunan ilk su sondajı 1920 yılında İstanbul-Bakırköy'de açılmıştır.

Türkiye'de ilk derin petrol kuyusu 1934 yılında Midyat'ta 1351 m. derinlikte açılmıştır.

1) SONDAJ İŞLEMLERİ VE DONANIMI

SONDAJ YÖNTEMLERİ

Sondaj işleminde, yer yüzünden yeraltına doğru açılan delikte aletlerin çalışma biçimlne göre değişik yöntemlerle sondaj yapılır. Buna göre iki tip sondaj yöntemi vardır

DARBELİ SONDAJ YÖNTEMİ

Darbeli sondaj yönteminde en çok kullanılan " standart kablolu sondaj " yöntemidir. Bu kaldıraç sistemine bağlı bir çelik halatın ucuna asılı çelik bir matkabın belirli aralıklarla delik tabanına düşürülmesi ile kayaç parçalanır. Parçalanan kayaçlar ve kırıntılar kovaya benzer gereçlerle dışarı çıkartılarak sondaj işlemine devam edilir. Kaldıracın diğer tarafına, halatı hareket ettirmek için gerekli güç uygulanır. Bir çok yerde klasik darbeli sondaj günümüzde kullanımdan kalkmak üzeredir. Çoğu yerde darbelinin yerini, hava çekici ile yapılan döner darbeli kazma sistemi almıştır.

Standart kablolu darbeli sondaj donanımı kule ve alt yapı olarak iki ana kısma ayrılır. Alt yapının üzerinde motor ve güç iletim düzenekleri bulunur. Donanımının önemli parçaları delik dibinden yukarıya doğru şöyledir ;

2) DÖNER ( RÖTARİ ) SONDAJ YÖNTEMİ

Kendi ekseni etrafında dönen bir matkabın yeraltında kayaçları parçalanması ve koşan parçaların bir sıvı yardımıyla yüzeye çıkarılması esasına dayanan sondaj yöntemidir. Sondaj matkabı bir boru dizisinin ucuna bağlanmıştır. Sondaj dizisi yüzeydeki döner masa (tabla) tarafından döndürülür. Boru dizisi matkabı döndürürken, boru içindende sondaj çamuru kuyu dibine pompalanır. Kuyuya pompalanan çamur, kuyudaki kırıntıları alarak sondaj borusu ile kuyu arasındaki boşluktan yüzeye çıkarır. Döner sondaj sisteminde matkabın döndürülmesi ancak boruların döndürülmesiyle sağlanır

Döner Sondaj Donanımı : 

1) Kule ve Kule Alt Yapısı : Sondaj donanımları genellikle yalnız " sondaj kulesi " olarak anılırlar. Kulelerin sondajlarda çok önemli görevleri vardır. Sondaj dizisinin kuyuya indirilip çıkarılması ancak kuleler yardımıyla olur. Sondaj kuleleri standart ve taşınabilir olmak üzere iki tiptir. Standart kuleler kullanıldıkları yere monte edilen, başka yere taşınırken parça parça sökülüp taşınıp, yeniden monte edilirler. Taşınabilir kuleler ise kullanıldıkları yere tek parça olarak taşınan ve kurulan kulelerdir. Bunlar sökülmeden araç üzerine yatırılarak taşınırlar. Bir çok değişik tip ve boyutları vardır. Bunlar daha çok sığ sondajlarda kullanılan kulelerdir.

Kuleler üzerlerine etkiyecek yüklere göre dizayn edilirler. Bu yükler a) Askıda tutulacak boru dizisi ağırlıkları , b) Rüzgar yükleri olmak üzere iki türlüdür.Kulenin yük taşıma kapasitesi dört ayağına gelecek sıkıştırma yüklerinin toplamı ile tespit edilir. Hesap yapılırken kulenin her ayağı ayrı ayrı bir kolon olarak ele alınır ve en zayıf kesitteki taşıma yükü hesaplanır. Kullanılan çelik kalitesi ve kule ayağının büyüklüğüne göre taşıma kapasitesi 40 ile 650 ton boruların kuyudan çıkarılıp kuleye düşey olarak yan yana dizilmiş olması durumunda büyük olmaktadır.

3) SONDAJ SIVILARI ( SONDAJ ÇAMURU )

Bir sondajın yapılması sırasında, kuyuya sirküle ettirilen sıvılara sondaj sıvısı denir. Sondaj sıvıları döner sondajla birlikte ortaya çıkmıştır. İlk kullanılan sondaj sıvısı su olmuştur. Zamanla diğer sıvılar geliştirilmiştir. Bunlar arasında en çok kullanılan kil ve su karışımı olup, " sondaj çamuru " olarak adlandırılır. Günümüzde yaygın olarak " sondaj çamuru " terimi kullanılmaktadır. Sondajın amacı, geçilen formasyonların özelliklerine ve derinliğe göre değişik sondaj çamurları geliştirilmiştir.

Sondaj Çamurunun Görevleri : Sondaj çamuru/sıvıları, sondajın sürekli yapılabilmesini sağlamak amacıyla başlıca şu görevleri yapar :

a) Kırıntıların yeryüzüne taşınması : Yeraltında matkap tarafından kesilen kayaç parça ve kırıntılarının ortamdan uzaklaştırılarak tabanın devamlı temiz tutulması ve matkabın rahat çalışmasını sağlamaktır. Kayaç kırıntıları tabandan ne kadar hızlı taşınırsa sondajın ilerlemesi o kadar çabuk olur. Parçaların yukarıya doğru taşınabilmesi için, çamur içindeki düşüş hızlarının çamurun yükseliş hızından az olması gerekir. Çamur içindeki kesintiler sirkülasyon esnasında metal kısımların aşınmasına sebep oldukları gibi çamur akış özellikleri, pasta oluşumu ve sıcaklık mukavemeti yönünden de olumsuz rol oynamaktadır.

a) Sondaj Çamurunun Özellikleri

Yoğunluk : Sondajın ilerleme hızı üzerine etki eder.İlerleme hızının yüksek olabilmesi için düşük değerde tutulmalıdır. Artan yoğunlukla sıvı sütununun hidrostatik basıncı artar.Yüksek basınçlı formasyonların geçilmesi için bu artım gereklidir. Ancak yüksek hidrostatik basınç zayıf formasyonları delerek çamur kaçaklarına sebep olabilir. Bentonit çamurlarının yoğunluğu 1.125-2.5 arasında değişir. Yoğunluk hidrometre veya çamur terazisi ile ölçülür.

Su kaybı( Filtrasyon suyu) : Kil ile hazırlanan çamurlarda bir kısım su serbest haldedir. İyi çamurdaki filtrasyon suyunun az olması gerekir. Su filtre olurken filtre kağıdı üzerinde bir pasta olmuştur. Pastanın kalınlığı filtrasyon suyu miktarı miktarı ile orantılıdır. Filtrasyon geliştirilmiş "standart filtre presleri" yardımıyla ölçülür.

Viskozite : Viskozite akmaya karşı gösterilen  direnç olarak tanımlanır. Bir akışkanın akmaya karşı göstereceği direnç(viskozite) ne kadar fazla ise, hareket eden noktalar arasındaki hız farkı da o kadar fazla olacaktır. Hızın değişim değerleri uygulanan kuvvetle doğru orantılıdır. Hız ve kuvvet arasındaki orantıyı eşitlik haline getirmek için kullanılan değer viskozitedir. Sondaj teknolojisinde viskozite Fann viskozimetresi denilen bir aletle ölçülür. Sondaj kulelerinde viskozite ölçmelerinde Marsh Hunisi denilen huni kullanılır. 1.5 litre hacmi olan bu huni çamurla doldurulur ve huninin altından çamurun akış hızı ölçülür.Bu ölçme iki kademede yapılır. Birinci kademede çamurun ilk bir litresinin akış zamanı, ikinci kademede ise tümünün akış zamanı ölçülür. İyi bir çamurda bu değerler 40-70 saniyedir.

b) MUHAFAZA BORUSU

Sondaj sırasında ve sondaj bittikten sonra kuyuya çelik borulardan oluşan bir boru dizini indirilir. Buna " muhafaza borusunun dizini " (casing) denilir. Bir sondaj kuyusuna muhafaza borusu indirilmesinin sebebi şunlardır

• Kuyunun göçmesini önlemek,
• Yeryüzüne yakın yerlerdeki yeraltı suyunun kirlenmesini önlemek,
• Su içeren formasyonları tutmak,
• Suyun üretilen petrole karışmasını önlemek,
• Basınç kontrolünü mümkün kılmak,
• Petrol üretim aletlerinin kuyuya indirilip,çalışmasını kolaylaştırmak,

Muhafaza borusu dizisi üç gruba ayrılır.

a) Yüzey muhafaza borusu : Yeryüzüne yakın kısımlarda çamurun formasyonların içine kaçmasını ve yer altı suyunun kirlenmesini önlemek amacıyla indirilir.Derinliği birkaç yüz metreyi geçmez.

b) Ara muhafaza borusu : Bunlar genellikle sondajın devamını imkansız kılacak formasyonlarla karşılaşıldığında, bu formasyonların etkisini önlemek amacıyla indirilirler.Diper bir kullanım amacı,petrol ve doğal gaz sondajlarında gaz ve petrol fışkırtmlarına karşı kullanılacak kuyu başı donanımının tespitidir.Uzunlukları ve inilecek derinlik geçilecek formasyonların yapısına göre değişebilir.

c) ÇİMENTO VE ÇİMENTOLAMA

Çimento : Sondajlarda  çimento değişik amaçlarla kullanılır. Bunların başında kuyudaki muhafaza borularının çimentolanması gerekir. Sondaj kuyularında kullanılarak çimentolar API  tarafından standardize edilmişlerdir. Kuyuya enjekte edilen harcın viskozite,koyulaşma zamanı ve mukavemeti en önemli fiziksel özelliklerdendir.Bunlardan viskozite ve koyulaşma zamanı, harcın enjeksiyonu süresince pompalanabilirliği yönünden ayrı bir önem taşırlar.Çimento harçları gerçek anlamda akışkan olmadıklarından viskozite deyimi bunlar için çok kullanılma.Bunun yerine "koyuluk" deyimi kullanılır ve birimi "poise"dir.Koyulaşma zamanı koyuluğun 100 poise'a erişmesi için geçen  zaman olarak tanımlanır.Sıcaklık ve basınç koyulaşma zamanını azaltıcı yönde etkiler.

Kullanılacak derinlik ve basınç etkisine göre çimentolar şu gruplara ayrılır

• A sınıfı çimentolar : 6000 ft derinliğe kadar kullanılabilirler
• B sınıfı çimentolar : 6000 ft derinliğe kadar kullanılabilirler.Normal ve sülfata çok dayanıklı iki türü vardır.
• C sınıfı çimentolar : 6000 ft derinliğe kadar kullanılabilirler.Çabuk donarlar.Normal sülfata çok dayanıklı iki türü vardır.
• N sınıfı çimentolar : 6000-9000 ft arası derinliklerde kullanılırlar.Oldukça yüksek sıcaklık ve basınca dayanıklıdırlar.Çabuk donarlar.Normal ve sülfata çok dayanıklı iki türü vardır.

d) KAROTİYERLER

Daha doğru ve daha iyi bir litolojik tanımlama ve tayin yapabilmek,prozite,permabilite, 
saturasyon(doygunluk) ve tenör değerlerini kesin olarak öğrenmek amacıyla kesilen formasyondan silindirik örnek alma işlemine karot alma,alınan örneğe de karot denir.Karot alma işleminin yapıldığı donanıma da karotiyer adı verilir.Başlıca karotiyer tipleri şunlardır.

a) Normal karotiyerler : 2 tipi vardır.

1. İki tüplü karotiyer : En çok kullanılan karotiyer tipidir.Lamlı veya rulolu karot matkabının bağlı olduğu bir dış tüp ile karotu muhafazaya yarayan bir iç tüpten meyadana gelmiştir.Matkap ilerledikçe karot tüp içinde yükselmeye başlar.Sarsıntı sebebiyle karotun düşmemesi için karotiyerlerin alt ucunda, matkabın hemen üstünde karot tutucu bulunur. Bu tip karotiyerlerde karot randımanı %20-100 arasında değişmektedir. Ortalama randıman %70 civarındadır.Boyları 6m. kadardır.
2. Tek tüplü karotiyerler ( Tijler içinden indirilen) : Karot alınması istenilen derinlikte normal ilerleme durdurularak borular(tij) içinden karotiyer bırakılır. Bu durumda karot matkabı esas sondaj matkabının ortasındaki boşluktan dışarı çıkar.Karot alındıktan sonra özel bir kablo yardımıyla boruların içinden geri çekilir. Bu rada alınan karotların boyutları küçüktür.

DRILL STEM TEST( FORMASYON TESTİ)

Sondaj sırasında ve sondajı aksatmadan,kuyuda rastlanılan veya tahmin edilen petrol veya gazlı seviyelerin ekonomik ve fiziksel değerleri hakkında fikir edinmek için yapılan işleme Drill stem Test (DST) denir. Test yapmaya yarayan alete testör veya test aleti denir.

Test aleti kuyu içine ve istenilen seviyeye tijlerin ucuna eklenerek indirilir.Alet içinde yukarıdan kumanda  ile açılıp, kapanabilen bir kapak vardır.Ayrıca dışında kaucuktan yapılmış packer denilen bir kısım vardır. Packer istenilen seviye karşısında şişirilerek kuyuyu iki kısma ayırmaya yarar.Ayrıca alete bağlı birde basınç kayıt edici bulunur.

Test esnasında kuyu jeoloğuna çok önemli görev düşmektedir.

1. Testi yapılması istenilen tabakanın doğru tespiti
2. Packer'in oturacağı yerin seçiminin doğru yapılması.

İdeal test diyagramı ;

Devreler :

1. Test aletinin kuyuya indirilmesi ve yerleştirilmesi
2. İlk akış devresi
3. İlk kapama devresi
4. Son(ikinci) akış devresi
5. Son(ikinci) kapama devresi
6. Test aletinin çıkışı

4) SONDAJ ÇEŞİTLERİ

Çok çeşitli amaçlar için sondajlar yapılmaktadır. Birkaç metreden 11 bin metreye varan sondajlar vardır.Önemlerine göre sondaj tipleri şunlardır : Petrol sondajları, su sondajları,maden sondajları,temel sondajlar,enjeksiyon sondajları vs.

a) Petrol sondajları : Sondajcılıkta ilk akla gelen sondaj çeşididir. Petrol sondajları derin sondajlardır. 500 metreden 5-6 bin metreye kadar derinliğe ulaşan petrol sondajı vardır. Petrol aramaları ve sondajları çok uzun süren çok pahalı sondajlardır. Petrol sondajları karalarda, sığ denizlerde ve derin denizlerde olmak üzere üç farklı yapılabilmektedir.

• Karalarda yapılan petrol sondajları : Bu sondajlar karalarda yürütülen petrol arama çalışmalarında yapılan sondajlardır. Sondaj donanımı olarak büyük çelik kuleler,platformlar,pompalar,motorlar,çamur tankları ve diğer donanımlardan oluşurlar.Sondajın ilk 100 metrelik bölümü geniş çaplı matkaplarla açılır ve kuyu çapına uygun geniş bir muhafaza borusu yerleştirilerek çimentolanıp sabitlenir.Daha sondaja bu borunun içinden daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir. Yaklaşık 900 ile 1100 metreler arasına inildiği zaman kuyuya yüzeyden  muhafaza borusu indirilerek çimentolanır ve sabitlenir. Sondaja daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir.Kuyu derinliği 2200 metreye inildiği zaman tekrar yüzeyden ve diğer boruların içinden geçecek şekilde yeni muhafaza borusu indirilip, betonlanır ve sabitlenir. Sonra sondaja daha küçük çaplı bir matkapla devam edilir.

a) Temel sondajlar

Büyük yapıların ve uzantılarının üzerine oturacağı doğal zeminlerin özelliklerini tespit etmek ve zeminle bunlar arasında uyumsuzluklar varsa, bunların sondaj yöntemleri kullanarak gidermek için yapılan sondajlara  " temel sondajları" adı verilir. Temel sondajlarının en önemli amacı, sondaj yapılan zemini incelikli olarak öğrenmek ve özelliklerini tespit etmektir.Temel sondajları iki gruba ayrılır.

a) Temel etüd sondajları : Baraj,gölet,hidroelektirik santral, regülatör ve gibi büyük su yapıları ile köprüler,enerji santralları, fabrikalar ve bunlara benzer diğer büyük yapıların oturacakları zeminin doğal yapısını ve özelliklerini öğrenmek amacıyla yapılan sondaj işleminin tümü " temel etüd sondajları " olarak adlandırılır.

Bu sondajların amacı, zemini oluşturan tabakların cinsi, niteliği,derinliği ve kalınlığı gibi jeolojik özellikleri ile su içeriği,boşluk durumu,taşıma gücü, elastisite modülü, içsel sürtünme açısı,kohezyonu vs. gibi özellikleri beklenir.Bu veriler sondaj sırasında yapılan işlemler,deneyler ve sondaj sırasında alınan örnekler üzerinde yapılacak laboratuar deneyleri ile tespit edilirler.

b) Enjeksiyon sondajları

Kaya ve toprak zeminlerde var olan doğal boşluklar ile büyük yapılarda ve suni dolgularda oluşan ikincil boşlukları, basınç altında çeşitli sıvı karışımlarla doldurularak zeminin sağlamlaştırılması ve iyileştirilmesini amaçlayan sondajlara enjeksiyon sondajı adı verilir.Karışımların basınç altında basılma işlemine " enjeksiyon " denir.

Enjeksiyon sondajları başlıca şu amaçlar için yapılır :

• Büyük yapıların ve uzantılarının altındaki zemin, doğal olarak üzerine gelen yükleri kaldıramayacak durumda ise zeminin " taşıma dayanıklılığının arttırılması " sağlanır.
• Büyük yapıların ve uzantılarının altındaki zeminde, doğal olarak fiziksel veya kimyasal olaylar sonucu oluşmuş yapı bozuklukları varsa, bunların iyileştirilmesi ve bu doğal olayların devamı yavaşlatılır ve önlenir.
• Tünel ve kanal gibi yapılarda yapay yüzey ile doğal zemin arasındaki boşlukların doldurulması
• Yeraltındaki su hareketlerine ve bunun somucumda oluşacak yapının amacıyla çelişen durumlara engel olmak için " geçirimsiz zonlar " oluşturmak

Enjeksiyon maddeleri :

Enjeksiyonda kullanılan sıvılar çeşitli maddelerin karıştırılması ile yapılır.Bu maddeler belli oranlarda su ile karıştırılırlar.

c) Maden Sondajları

Genel olarak maden sondajları, yer üstünde veya  yeraltında bulunan büyük maden kütlelerini bulup ortaya çıkarmak, boyutlarını belirlemek ve rezervlerini tespit etmek amacıyla yapılan sondajlardır.Ayrıca yer altında ve yer üstünde bulunan büyük kütleleri parçalamak için delikleri açma işlemi de bu sondajları kapsamında kabul edilmektedir.Sadece madenlerde değil büyük kazılarda da sondaj işlemi yapılarak açılan deliklere patlayıcı koymak sıretiyle büyük kütleler parçalanmaktadır.

Maden aramalarında yapılan sondajlar genellikle karot alma şeklinde yürütülmektedir.Böylece kuyudan çıkan birimlerin özellikleri doğrudan gözlenebilmekte ve incelenebilmektedir. Maden sondajlarının bir çok özel tipleri vardır.Bunlardan başlıcaları şunlardır:

• Eritme sondajları : Suda eriyebilen ve kurutma yoluyla sudan ayrılabilen soda,tuz,kükürt gibi maddelerin yer altı derinliklerinden, yer üstüne çıkartılması için yapılan sondajlardır. Bu sondajlar grup halinde yapılmakta, bir taraftan su basılırken, bir taraftan erimiş mineraller pompalarla dışarıya alınmaktadır.
• Havalandırma sondajları : Kapalı maden işletmelerinde veya galerilerin havalandırılması için uygun, yerlerden yeraltına yapılan ve yüzeyle irtibatlandırılan sondajlardır.
• Ocak drenajlı sondajlar : Maden ocaklarında yer altı suları her zaman masraflı problemler oluşturmaktadır. Bunun önlenmesi için drenaj sondajları yapılarak su ortamdan uzaklaştırılır.

Sondaj kuyusu açılması ve tasarımı

• Su veren tabakanın özellikleri : Su veren tabakanın cinsi,yapısı,homojenliği ve kalınlığı akiferin serbest veya basımçlı oluşu gibi  bilgiler.
• Statik seviye : Gözlem yapılan bir bölgedeki kuyuların günlük veya aylık en düşük seviyelerinin ortalaması genel statik seviye olarak kabul edilir.
• Özgül debi : Bunun için çevredeki kuyuların ortalama özgül debileri alınır veya hesaplamalar yoluyla özgül debi bulunur.
• Delik ve boru çapı : Bir kuyu yapımı tasarımında kuyu çapını etkileyen tek faktör,kuyunun içerisine indirilecek tulumbanın ve tulumba kolon borularının çapıdır.Kuyu çapı verimi çok fazla etkilememektedir.
• Kuyu derinliği :  Bir su sondaj kuyusunda verim, özgül debi ile oluşacak düşüme bağlıdır. Genel kural olarak bir kuyunun akifer tabanına kadar delinmesi gerekir.
• Borulama : Bir su sondajında iki çeşit borulama işlemi yapılır. Bunlardan birincisi, sondajın yapılması sırasında kuyu içine indirilen ve sondaj işlemi sona erdiğinde kuyudan dışarı çıkarılan borularla ilgilidir. Bu işleme " geçici borulama " denir. İkinci tür borulama kuyu yapımı içerisinde yer alan ve kuyu içine indirildikten sonra devamlı olarak kuyuda kalan borulardır. Buna " sürekli borulama " denir. Borulamanın nedeni kuyularda meydana gelecek yıkılma ve göçme olaylarını engellemek,kuyuya istenmeyen maddelerin girmesini engellemek, kuyudan suların kaçmasını ve kuyuya kötü suların girişini engellemektir.

5) SONDAJLARDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Sondaj işlemi ve kuyu açılması sırasında pek çok sorunla karşılaşılabilir. Bu sorunlar sondajın ilerlemesi ve verimini etkileyen faktörlerin başında gelir. Özellikle yerleşim merkezlerinden uzaklarda yapılan sondajlarda karşılaşılan problemler sondaj sırasında halledilmek zorundadır. 

Sondaj işlerinde mekanızasyon ve otomasyonun artması, insan gücüne olan gereksinimi azaltmaktadır. Dolayısıyla sondajcılıkta personel kadroları iyice azaltılmış ve personelin her konuda işleri halletmesi durumu doğmuştur.

Sondajcılıkta zorunlu durumlar olmadığı zaman sondaja ara verilmez. Sondaja ara verildiği durumlarda bir çok problem doğar. Örneğin kuyu yıkılma tehlikesine maruz kalır veya sondaj dizisi kuyuda sıkışarak kullanılamaz hale gelir.

SONDAJIN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

•  Personel : Sondajcılıkta makine ve malzemenin büyük önemine karşın, insan faktörü tartışmasız en önemli faktördür. Çünkü, personel tarafından yapılabilecek en küçük hata ve dikkatsizlik, çok büyük zaman,malzeme, para hatta can kaybına neden olabilir. Dolayısıyla mühendis, sondör ve işçilerden oluşan ana kadronun sondajın başarısındakş etkileri çok büyüktür. Bu bakımdan gerek personelin becerisi ve gerekse çalışma azmi ve morali büyük önem taşır.

6) Sondajlarda yapılan jeolojik çalışmalar

Yapılmakta olan sondajın amacı delinen jeolojik yapının ne olduğunun tanınması ve tanımlanmasıdır.Çünkü sondajın çoğunluğu sondajda kesilen kayaçların tanıma esasına dayanmaktadır yani yeraltı araştırılmasıdır.Sondaj kuyularının takibi ve bilgilerin kaydedilmesi kuyu başında görevli jeoloji mühendisi veya jeolog tarafından yürütülür.Kuyu başında görevli jeolog 24 saat görev başında olup, kuyudan çıkan tüm bilgileri kaydeder.Günlük,haftalık ve aylık kuyu logları hazırlar.Kuyu bitiminde " kuyu bitirme raporu " veya  "kutu terk raporu " hazırlar.Bir kuyu jeologunun görevleri şunlardır ;

• Her sondajda öncelikli olarak formasyonların ve hedeflenen seviyenin tanımlanması gerekir.
• Yapılan sondajın amacına uygun örnekleme yöntemini seçer.
• Alınan örneklerin amacına uygun ayrıntılı bir şekilde sinceler ve bilgileri kaydeder.
• Alınan örnekleri amacına uygun bir şekilde torbalar ve depolar.
• Sondaj kuyusunun " kuyu logu" nı (kuyu kütüğü) hazırlar ve kuyu bitirme raporunu yazar

Örnek alma Yöntemleri : 

4 çeşit örnek alma yöntemi vardır.

1) Kırıntı ( kesinti ) örnek : Özellikle döner sondajlarda matkap tarafından kesilen kayaç parçalarının sondaj sıvısı ile yüzeye ulaştırılması sonucu alınan örneklerdir. Sondaj sıvısı ile yüzeye çıkan kırıntılar elekler yardımıyla sıvıdan ayrılarak yıkanır,incelenir ve sandıklara yerleştirilir veya torbalara konur.Sondajın amacına uygun olarak her bir metrede örnek alınır.Torbalanan örneklere ait bilgiler torbalar üzerine yazılır.Örneğin ; kuyu adı,formasyon adı,derinlik(m) vs. Kırıntı örnek alma yöntemi, kolay,pratik ve ucuz olması nedeniyle en çok tercih edilen örnekleme yöntemidir.Ancak bu yöntemde de bazı yanlışlıklar kaçınılmazdır.Bunlar şöyledir.